'Te vroeg volwassen'

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing over parentificatie

In dit tweegesprek met drs. B.F. van Heycop ten Ham (klinisch psycholoog/gz-psycholoog) geeft klinisch psycholoog en psychotherapeut Marinka Kamphuis uitleg over parentificatie. Zij schreef het veelgelezen boek Te vroeg volwassen. Over parentificatie. Kamphuis beschrijft wat parentificatie is, onder welke omstandigheden het kan optreden en wat de negatieve gevolgen van parentificatie zijn. Aan bod komen ook onder meer de verschillende rollen die een geparentificeerd kind kan vervullen en behandeling van de gevolgen van parentificatie.

Parentificatie is het fenomeen dat kinderen op te jonge leeftijd te veel ouderlijke taken op zich nemen, omdat er in hun ouderlijk gezin gaten vallen: ouders willen of kunnen zelf onvoldoende de ouderrol vervullen. Kinderen kunnen hun ouders zowel praktisch als emotioneel ondersteunen. De emotionele ondersteuning van ouders kan bestaan uit het bieden van een luisterend oor. Maar het kan ook dat kinderen (te veel) tegemoetkomen aan de dromen, wensen of verlangens van hun ouders. Bijvoorbeeld dat ze geneeskunde gaan studeren, terwijl ze eigenlijk liever naar de toneelschool hadden gewild. Parentificatie wordt schadelijk als het op zich nemen van de ouderrol langer duurt, als het kind door de parentificatie onvoldoende aan zijn eigen ontwikkeling toekomt en als het geen adequate waardering krijgt voor wat het doet.

Contextuele benadering
Vanuit de contextuele benadering worden vier rollen beschreven die geparentificeerde kinderen in het gezin kunnen aannemen: het zorgende kind, het kind dat kind moet blijven, het perfecte kind en het zwarte schaap/de zondebok. Bij ‘het zorgende kind’ en ‘het kind dat kind moet blijven’ spelen de geparentificeerde kinderen in op de behoefte van de ouders om te zorgen of verzorgd te worden (= de zogenaamde orale behoefte van de ouders). Bij ‘het perfecte kind’ en ‘het zwarte schaap’ voeren de wensen, fantasieën en behoeftes van de ouders de boventoon (= de narcistische behoefte van de ouders). De eigen autonomie of eigenwaarde van het kind wordt opgeofferd in een poging de dromen van de ouders waar te maken.

Wat ouders kunnen doen
Om te voorkomen dat er schadelijke gevolgen voor de kinderen ontstaan wanneer zij de ouderrol op zich nemen, kunnen ouders in de eerste plaats andere volwassenen inschakelen die taken van hun overnemen: opa's en oma's, vrienden of buren die oppassen, een luisterend oor bieden of in elk geval de verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding. Daarnaast moeten emotioneel overbelaste ouders nadenken over wat ze wel of niet met de kinderen bespreken. Er zullen echter altijd situaties zijn waarin kinderen gewoon te veel meekrijgen van de problemen thuis, zonder dat daar iets aan te doen is. In dat geval is het heel belangrijk dat kinderen erkenning krijgen voor wat ze doen. En er moet gezocht worden naar een redelijke middenweg. De oudste past bijvoorbeeld regelmatig op jongere broertjes of zusjes, maar wordt op andere tijden ontzien, zodat hij wel gewoon kan uitgaan of kan leren voor zijn tentamen.

Behandeling van volwassenen
Bij de behandeling van een volwassene die als kind geparentificeerd is, is het in de eerste plaats belangrijk de gezinsdynamiek te verhelderen en duidelijk te maken dat de verhoudingen binnen het gezin verstoord waren. Hierdoor ontstaat er meer inzicht, maar ook meer erkenning voor de moeilijke positie die iemand heeft gehad. Daarnaast is het een belangrijk thema om een passende balans te vinden tussen geven, nemen en ontvangen. Welke invloed heeft de parentificatie gehad op de manier waarop iemand vriendschappen en relaties onderhoudt? Kan iemand gelijkwaardigheid in het contact verdragen? Durft diegene zichzelf kwetsbaar op te stellen of eigen behoeftes te onderkennen? Daarnaast zijn schuld en schaamtegevoelens belangrijke onderwerpen.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Te vroeg volwassen’, een tweegesprek tussen drs. B.F. van Heycop ten Ham (klinisch psycholoog/gz-psycholoog) en Marinka Kamphuis (klinisch psycholoog en psychothrapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2019-3. Na het lezen van dit artikel weet u:

• wat parentificatie is;
• onder welke omstandigheden parentificatie kan optreden;
• welke kinderen gevoelig zijn om geparentificeerd te worden;
• welke negatieve en welke positieve gevolgen parentificatie kan hebben;
• wat ouders kunnen doen om parentificatie tegen te gaan;
• hoe negatieve gevolgen van parentificatie behandeld kunnen worden.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.