Affectfobietherapie in de praktijk

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

De affectfobietherapie (AFT) is een integratieve psychotherapie voor de behandeling van angst, depressie en ontwijkende persoonlijkheidsstoornissen (cluster C in de DSM-5). In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2020-04, wordt duidelijk gemaakt hoe de AFT-therapeut de patiënt helpt zijn belemmerende afweer los te laten, zijn afgeweerde gevoelens weer toe te laten en tot een adaptieve uiting daarvan te komen.

De affectfobietherapie (AFT) is een integratieve psychotherapie voor de behandeling van angst, depressie en ontwijkende persoonlijkheidsstoornissen (cluster C in de DSM-5). McCullough Vaillant, de grondlegger van AFT, gebruikte de leertheoretische en gedragstherapeutische term ‘affectfobie’ om de angst voor gevoel mee aan te duiden. In dat geval is er dus geen angst voor iets buiten de persoon, zoals ruimtes of spinnen, maar een (onbewuste) angst voor verlangens en gevoelens binnen de persoon.

Doelen
AFT kent de volgende doelen.

1. De AFT-therapeut helpt de patiënt allereerst om zijn belemmerende afweer los te laten.
2. Als dit lukt, kan de patiënt vervolgens proberen de afgeweerde gevoelens en behoeftes weer toe te laten en tot een adaptieve uiting daarvan te komen. Dat is het tweede doel.
3. Het derde doel is bewerking van het zelfbeeld en het beeld van anderen – want dat is door de belemmeringen vaak negatief gekleurd.

Hoewel de afweer het startpunt is, kan dat lastig zijn als het zelfbeeld zeer negatief gekleurd is. De patiënt zal de interventies dan vooral als kritiek ervaren. In dat geval start de therapeut met de herstructurering van het zelfbeeld en het beeld van de ander, en volgen de andere bewerkingen daarna.
Hierna worden de drie behandeldoelen besproken die de leidraad vormen in elke AFT-behandeling:

1. herstructurering van de afweer;
2. herstructurering van het gevoel;
3. herstructurering van het zelfbeeld en het beeld van de ander.

Herstructurering van de afweer
De therapeut herkent de afweer vaak doordat de reactie van de patiënt verbaast en die niet ‘kloppend’ voelt. Enkele voorbeelden: de patiënt zegt dat de dood van zijn vader hem niets doet, vertelt lachend iets verdrietigs, vermijdt oogcontact, praat in vage of abstracte bewoordingen, richt zijn zorg vooral op anderen, heeft herhaaldelijk conflicten of haalt zichzelf steeds naar beneden.
Hoe treedt de therapeut daarover in contact met de patiënt? Dat gebeurt op drie manieren:

1. benoemen van de afweer;
2. opsporen van de oorsprong van de afweer;
3. loslaten van de afweer.

Herstructurering van het gevoel
Wanneer de patiënt zijn afweer durft los te laten en zijn angst kan reguleren, kan hij de weggedrukte gevoelens opnieuw gaan ervaren: het tweede behandeldoel. Dit herstructureren van het gevoel gebeurt in vitro en in vivo. Eerst helpt de therapeut de patiënt om in een geleide fantasie de confrontatie aan te gaan met de bedreigende situatie en de afgeweerde gevoelens toe te laten. Als het lukt de gevoelens in vitro toe te laten, stimuleert de therapeut de patiënt vervolgens om daarvoor in vivo een passende uitingsvorm te vinden.

Herstructurering van het zelfbeeld
Hoe gaan we in een AFT-behandeling nu aan de slag met de herstructurering van het negatieve zelfbeeld? Dat gebeurt in twee stappen:

1. bewerken van de angst voor positieve gevoelens;
2. vergroten van de ontvankelijkheid voor interne en externe signalen.

Afronding van de therapie
Bij de afronding van de therapie stellen de therapeut en de patiënt vast wat er in de aanmeldingsklachten en de affectfobieën concreet veranderd is en hoe deze verandering is bereikt. Deze evaluatie biedt de patiënt ook de mogelijkheid om trots te zijn op wat hij bereikt heeft. Daarnaast kan hij zijn dankbaarheid tonen, maar ook zijn teleurstelling uiten over de therapeut. Bij het afscheid neemt de patiënt de actieve, aanmoedigende, betrokken en geïnteresseerde houding van de AFT-therapeut met zich mee. Dit interne beeld helpt hem om ook na afronding van de therapie met zijn leerervaringen aan de slag te gaan, een goede ouder voor zichzelf te zijn en zijn eigen gevoelens en die van anderen serieus te nemen.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Affectfobie in de praktijk’ door dr. Quin van Dam, klinisch psycholoog en psychodynamisch psychotherapeut. Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-4. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u wat de affectfobietherapie (AFT) is;
• kent u de drie doelen van AFT: herstructurering van de afweer, van het gevoel en van het zelfbeeld en het beeld van de ander;
• weet u hoe de afronding van de behandeling verloopt;
• kent u de daarbij horende interventies.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1.5 of 1.0 PE-punt behalen (kan variëren per vereniging).