Dromen in de therapeutische praktijk

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

We kunnen de droom definiëren als een complexe hallucinatoire episode tijdens de slaap, die zich ontvouwt in de tijd. Uit empirisch onderzoek is gebleken, dat de droom een werkelijk fenomeen is, geen confabulatie noch iets louter ingebeelds. Werken met dromen kan de patiënt in contact brengen met diepere waarheden over zichzelf en zijn relaties. Behalve de psychodynamische therapie, die persoonsgericht is, zijn er vanuit de cognitieve gedragstherapie stoornis-specifieke therapievormen ontwikkeld voor nachtmerries. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2021-01, wordt dieper ingegaan op dromen in de therapeutische praktijk.

Uit onderzoek blijkt dat relatief weinig therapeuten aandacht besteden aan dromen van patiënten. Een grote groep therapeuten voelt zich niet competent genoeg om met droommateriaal om te gaan. Anderen beschouwen het als een fascinerend maar moeilijk onderzoeksterrein. Anderzijds blijken bijvoorbeeld de cognitieve gedragstherapeuten steeds meer belangstelling te tonen voor het integreren van droommateriaal in hun praktijk. Ze hebben interessante technieken beschreven die bruikbaar zijn bij de behandeling van nachtmerries zoals de lucide dromentherapie en Image Rehearsal Therapy (IRT).

Therapeutische winst
Door gebruik te maken van dromen bereikt men op drie vlakken therapeutische winst. Allereerst is het een manier om de patiënt inzicht bij te brengen in zichzelf: de patiënt gaat meer openstaan voor metaforische betekenissen, hij leert verbanden te leggen tussen verschillende aspecten van de zelfbeleving en zich te verwonderen over de eigen psychische fenomenen. Het tweede winstpunt is dat men via dromen de actieve betrokkenheid van de patiënt in het therapeutisch proces kan verhogen.Ten slotte kunnen we de droom zien als een onderdeel van de probleemoplossende capaciteiten en het beslissingsvermogen van de patiënt. In dromen kunnen zich oplossingen aanbieden voor moeilijke levenssituaties.

Onderzoek naar dromen
Na de ontdekking van de rem(rapid eye movement)slaap in 1953 werd verondersteld dat dromen zich uitsluitend in deze fase zou voordoen (de droom als epifenomeen van de remslaap). Dit blijkt niet het geval te zijn! Men droomt weliswaar vooral tijdens de remslaap, maar ook in de non-remfasen is er sprake van mentale activiteit.
Ondanks het vele onderzoek weten we nog niet waarom we dromen. Uit onderzoek is wel gebleken dat dromen de slaap ten goede komt. De afgelopen twee decennia is men ervan overtuigd geraakt dat dromen van belang zijn voor de geheugenconsolidatie, de stemmingsregulatie en probleemoplossing.

Nachtmerries
Nachtmerries (DSM-5; Nightmare Disorder, Dream Anxiety Disorder) zijn levendige dromen die gekenmerkt worden door een progressief toenemende angst, waardoor de persoon wakker wordt. Sommige onderzoekers definiëren de nachtmerrie als een droom die vergezeld wordt door een onaangename emotie: meestal angst maar ook soms extreme boosheid, walging, afgunst en verdriet. Het ontwaken gebeurt meestal in de tweede helft van de slaap. Nachtmerries komen naargelang het onderzoek bij 2 tot 10% van de bevolking voor, en vaak met een klinisch significante frequentie (eenmaal per week of meer). Prevalentiecijfers lopen uiteen. Nachtmerries en veranderingen in het droompatroon worden regelmatig gerapporteerd in gevalsbeschrijvingen en klinische studies over de behandeling met geneesmiddelen. De laatste jaren wordt er veel gepubliceerd over de dromen die optreden bij de posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Samenvatting
In de droom komt een probleem aan de orde dat om verdere ontrafeling en bewerking vraagt. Wanneer een probleem te pijnlijk is, omdat het verbonden is met een trauma, zal het zich via de droom telkens opnieuw melden. Anderzijds is de droom de uitdrukking van een capaciteit van de persoon, namelijk het vermogen te symboliseren – een talent waarover niet iedereen beschikt. Bij onderzoek van de droom beschikken we over drie grote benaderingen: de neurowetenschappen, de experimentele psychologie en de psychodynamische benaderingen die gebaseerd zijn op het oeuvre van Freud, Jung en Bion.Vroeger lag de nadruk op het duiden, decoderen, vertalen van dromen. Nu zal men veel meer aandacht schenken aan het kúnnen dromen en deze capaciteit verwelkomen als een vooruitgang in de psychische ontwikkeling.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Dromen in de therapeutische praktijk’ door dr. Marc Hebbrecht, psychiater, werkzaam in UPC KU Leuven en Asster Sint-Truiden (België). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-1. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u meer over de huidige stand van zaken met betrekking tot droomonderzoek en het gebruik van dromen in de psychotherapeutische praktijk;
• begrijpt u dat de droom als onderzoeksobject zich bevindt op het grensgebied van neurowetenschappen, psychoanalyse en experimentele psychopathologie;
• kunt u meer belangstelling tonen voor de dromen van uw patiënten en er diagnostisch en therapeutisch gebruik van maken.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 à 1.5 PE-punt behalen (afhankelijk van beroepsvereniging).