Een chatbot als collega?!

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Artificiële intelligentie (AI) neemt een steeds belangrijker plaats in ons dagelijks leven in, vaak zelfs zonder dat we het ons bewust zijn. Voor het eerst in de geschiedenis kunnen mensen en machines met elkaar communiceren. Vanuit primair commerciële belangen zijn digitale platformen ontwikkeld die menselijke conversaties proberen na te bootsen door middel van een chatfunctie, al dan niet met spraakherkenning. Deze worden ook wel ‘chatbots’ genoemd. Steeds meer worden de toepassingsmogelijkheden verkend van chatbots in de klinische praktijk en zij lijken veelbelovend. In deze samenvatting van nascholing zoals verschenen in PsyXpert editie 2021-3, beschrijven wij de laatste ontwikkelingen op dit gebied en stellen we enkele chatbots aan u voor. Ook worden enkele ontwikkelpunten genoemd die onontbeerlijk zijn met het oog op toekomstige implementatie.

Kunstmatige of artificiële intelligentie (AI) is de wetenschap die zich bezighoudt met het creëren van technologie die intelligent gedrag kan vertonen, zoals redeneren, plannen en creativiteit. Geavanceerde vormen van AI beschikken over het vermogen te leren van ervaringen, doordat zij informatie op complexe wijze kunnen verwerken en zich kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Voor het eerst in de geschiedenis kunnen mensen en machines met elkaar communiceren. In de internationale literatuur wordt als overkoepelende term conversational agents (CA) gebruikt. Dit zijn dialoogsystemen of conversatieplatformen (meestal op een mobiel apparaat, pc of laptop) die menselijke gesprekken nabootsen met tekst of gesproken woord. CA’s hebben verschillende verschijningsvormen. In deze nascholing beperken wij ons tot het klinisch gebruik van chatbots, omdat deze vorm van CA vooralsnog het meest veelbelovend lijkt en het voordeligste alternatief biedt.

Turing Test
Alan Turing, een Britse wiskundige, stelde zich in 1936 de vraag of machines kunnen denken. Hij bedacht een imitatiespel dat sindsdien de Turing Test wordt genoemd. In deze oorspronkelijke test wisselt een ondervrager via een beeldscherm getypte berichten uit met een man en een vrouw. Ze kunnen elkaar niet zien. Nu zouden we dat chatten noemen. Op een gegeven moment neemt de computer de rol over van de man. Een computer slaagt voor de Turing Test wanneer de ondervrager dat niet doorheeft. Zelfs hedendaagse computers hebben nog vaak moeite om voor deze test te slagen. De eerste chatbots zijn gebouwd met het doel de Turing Test te doorstaan en om zich dus niet te onderscheiden van mensen. De eerste belangrijke chatbot van dit soort is ELIZA uit 1966 van Joseph Weizenbaum. ELIZA is een op tekst gebaseerde simulatie van een gesprek met een psychotherapeut.

Inmiddels meerdere chatbots beschikbaar
De ontwikkelingen hebben sinds ELIZA niet stilgestaan en dat is maar goed ook. Eerder noemden we al de beperkte toegankelijkheid tot de GGZ waarmee velen te maken hebben. Tegenwoordig zijn er meerdere chatbots beschikbaar die speciaal zijn ontwikkeld om aan mentale klachten te werken. We noemen hier Woebot, Tess, Wysa, Mylo, Gabby, Shim en Youper. Deze ontwikkelingen gaan hand in hand met de ontwikkeling van apps voor gebruik in de GGZ.

Klinische effectiviteit van chatbots
Er wordt in toenemende mate onderzoek gedaan naar de effectiviteit van chatbots, al staat dit nog wel in de kinderschoenen en is het nog beperkt in klinische doelgroepen.

Voordelen psychotherapeutische chatbots
Ironischerwijs zou je kunnen zeggen dat chatbots als voordeel hebben dat ze geen mens zijn: ze oordelen niet. Voor veel mensen kan dit de drempel om hulp te zoeken verlagen. Het feit dat robots niet oordelen kan mensen over de streep trekken en een gevoel van veiligheid bevorderen. Daarbij is een chatbot altijd beschikbaar en je hoeft je als gebruiker geen zorgen te maken dat je hem/haar stoort of bijvoorbeeld ’s nachts uit zijn slaap houdt.

Beperkingen chatbots
Er zijn echter ook nog voldoende uitdagingen: technische en menselijke belemmeringen. Duidelijk is dat de meeste belemmeringen van technische aard zijn. Zo vraagt het bijvoorbeeld veel data (tijd) om een bruikbare database met mogelijke patronen van reacties te ontwikkelen en staat de database vast en is deze beperkt. Chatbots kunnen niet meerdere vragen tegelijkertijd aan en er zijn nog veel vragen omtrent veiligheid van gebruik en bescherming van persoonsgegevens. Een voorbeeld van een menselijke belemmering is dat niet iedereen zich even gemakkelijk voelt bij het gebruik van een chatbot.

Conclusie
Concluderend zijn de toekomstige toepassingsmogelijkheden van chatbots veelbelovend, al zijn er momenteel nog enkele belemmeringen voor de implementatie. De verwachting is dat chatbots in de toekomst steeds ‘menselijker’ zullen worden en ook steeds beter in staat om non-verbale communicatie te herkennen, waardoor hun eigenschappen sterk zullen verbeteren. Daarvoor dient wel eerst meer onderzoek plaats te vinden in de klinische praktijk en dient er meer aandacht te zijn voor de gebruiksveiligheid.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Een chatbot als collega?!’ door dr. Jurrijn Koelen (GZ-psycholoog en postdoctoraal onderzoeker) en drs. Guido Williams, klinisch psycholoog en promovendus. Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-3. Na het bestuderen van dit artikel:

• bent u zich meer bewust van ontwikkelingen op het gebied van de robotica en de interactie tussen mens en machine;
• kent u verschillende typen conversational agents (CA);
• weet u hoe chatbots klinisch/psychotherapeutisch zouden kunnen worden ingezet;
• hebt u meer inzicht in de huidige evidence base omtrent effectiviteit van chatbots in de klinische praktijk;
• bent u zich bewust van voor- en nadelen van het gebruik van chatbots;
• weet u waar u enkele chatbots kunt vinden ter kennismaking;
• weet u meer over noodzakelijke toekomstige ontwikkelingen.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.