Geaccrediteerde nascholing
Menu

Een nieuwe kijk op psychodynamiek en behandeling van narcisme

Door op 21-12-2018
  • 00Het ontstaan van narcisme
  • 01De onderliggende dynamiek van narcisme
  • 02Vanzelfsprekend en kwetsbaar narcisme
  • 03Classificatie, diagnostiek en behandeling
  • 04Tot slot
  • 05Reacties (0)

Samenvatting

Een nieuwe kijk op psychodynamiek en behandeling van narcisme

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Narcisme ontstaat in de vroege kinderontwikkeling als een baby of peuter zich terugtrekt uit de teleurstellende interactie met zijn ouders. Daardoor ontstaat een kwetsbaar zelfgevoel, dat gestut moet worden door het te vertekenen tot een geïdealiseerd zelfbeeld dat anderen moeten bevestigen. In deze samenvatting van het PsyXpert-nascholingsartikel komt niet alleen het vanzelfsprekend narcisme maar ook het waakzaam narcisme aan bod. Behandeling van narcisme is vaak moeizaam. In dit artikel worden mogelijkheden gegeven die variëren van een toedekkende aanpak tot een langdurende openleggende aanpak.

Ontstaan van narcisme
Het ontstaan van narcisme is door de jaren heen op verschillende manieren beschreven. Sociaalpsychologisch onderzoek vindt een verklaring in een overwaarderende opvoedingsstijl van ouders bij afwezigheid van ouderlijke warmte, terwijl psychodynamische auteurs het ontstaan van narcisme zien als een reactie op teleurstellende interactie met de ouders in de eerste levensjaren.

Wederkerigheid dooft uit
In de normale, gezonde ontwikkeling leiden voldoende bevredigende relaties met belangrijke anderen tot het vermogen emoties te reguleren tot een innerlijke wereld waarin de omgang met anderen veilig is, en tot een stevig, reëel zelfgevoel. Als de interactie met de ouders door wat voor omstandigheden ook echter overwegend teleurstellend is, trekt het kind zich daaruit terug en dooft het genieten van wederkerigheid uit: ‘Bij jou kan ik het niet vinden; ik moet aan mezelf genoeg hebben.’

Vanzelfsprekend
Wie alleen vertrouwd is met de classificatie van de narcistische-persoonlijkheidsstoornis in de DSM-5, kent alleen een van haar twee uitingsvormen. In vanzelfsprekend narcisme ligt aan de gebrekkige zelfregulatie ten grondslag dat het zelf een versmelting is van het reële zelf en een gedroomd geïdealiseerd zelf en een gedroomde, geïdealiseerde ander. De overtuiging is ‘Alles wat ik aanraak, verandert in goud’ en als dat nog niet zo is, dan komt dat alleen omdat de omstandigheden nog niet optimaal zijn.

Waakzaam
In waakzaam narcisme krijgt de onderliggende narcistische psychodynamiek anders vorm dan bij vanzelfsprekend narcisme. Het geïdealiseerde zelfgevoel is kwetsbaar, omdat de inhoud niet wordt gevormd door eigen behoeften en verlangens, maar door die van anderen. Het zelfgevoel wordt gestut door de grootheidsfantasie 'het beste van iedereen eigen behoeften en verlangens te kunnen wegcijferen en zich op anderen te kunnen richten, hun behoeften en verlangens aan te voelen of in te vullen, en die vervolgens te bevredigen'.

Drie probleemgebieden
Narcisme is een uiting van persoonlijkheidspathologie en gaat, net als bij alle persoonlijkheidsstoornissen, over problemen met het zelf en de ander. Aan narcisme liggen drie probleemgebieden ten grondslag. Het zelfgevoel (of de identiteit) kan bij veel mensen een problematisch onderwerp zijn, maar kenmerkend voor narcisme is dat het zelfgevoel zo kan schommelen, tussen ‘helemaal goed’ (geïdealiseerd) en ‘helemaal slecht’ (gedevalueerd). Er zijn veel mensen die problemen met emotieregulatie hebben, maar specifiek voor narcisme is dat de emotiewisselingen samengaan met een verandering van het zelfgevoel. De interpersoonlijke problemen ontstaan doordat anderen ingezet worden om het zelfgevoel te stutten en dus in het narcistische keurslijf van de cliënt geperst worden.

Therapie
Een relatief kortdurende, herstelgerichte therapie kan worden voorgesteld aan iemand wiens narcistische evenwicht als het ware is omgekiept door een kwetsing, vaak met depressie of angst tot gevolg. De behandeling richt zich dan op concrete aanmeldingsklachten, terwijl het onderliggend narcisme onaangeroerd blijft. Cliënten zijn soms zo getraumatiseerd dat zij bewustwording daarvan niet zouden aankunnen. In die gevallen wordt de weliswaar psychisch ongezonde manier van overleven toch niet ter discussie gesteld, maar wordt deze bekrachtigd op een integere manier. Bij andere cliënten wordt gekozen voor de weg van de geleidelijkheid. Soms wordt echter aan het begin van het contact gekozen voor de confrontatie en wordt na een uitgebreide intake direct een intensieve behandeling voorgesteld.

In veel gevallen verloopt de behandeling problematisch, enerzijds omdat de narcistische problematiek zo eigen is en anderzijds omdat dat willen veranderen angst en verzet oproept. Het is veilig te stellen dat naarmate het narcisme ernstiger is, de kans toeneemt dat de cliënt binnen korte tijd de behandeling boos afbreekt.

------

Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Een nieuwe kijk op psychodynamiek en behandeling van narcisme’ door dr. Frans Schalkwijk (psychoanalyticus/psychoanalytisch psychotherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2018-4. Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u wat de onderliggende dynamiek van narcisme is;
  • kunt u vanzelfsprekend en kwetsbaar narcisme herkennen;
  • kunt u inschatten of behandeling mogelijk is,
  • hebt u zicht op de valkuilen in een behandeling.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Schalkwijk, F.
Thema Hoofdartikel - Diagnostiek
Accreditatie 1 accreditatiepunt
Publicatie 21 december 2018
Editie PsyXpert - Jaargang 4 - editie 4 - 2018-4

Leerdoelen

Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u wat de onderliggende dynamiek van narcisme is;
  • kunt u vanzelfsprekend en kwetsbaar narcisme herkennen;
  • kunt u inschatten of behandeling mogelijk is,
  • hebt u zicht op de valkuilen in een behandeling.