Groepstherapie online: what else is new?

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Tijdens de lockdown in het voorjaar van 2020 werd duidelijk dat online therapie, ondanks de weerstand die gevoeld werd, toch als normale therapie beschouwd en benaderd kon worden. Online groepstherapie blijkt hierop geen uitzondering. Wel is er een aantal belangrijke aandachtspunten wanneer u een online groep succesvol wilt draaien. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert editie 2021-3, vertellen vier pioniers in online groepstherapie over de wetenschappelijke, technische, groepsdynamische aandachtspunten.

Bij face-to-facegroepsbehandeling komen de deelnemers in structuur en houvast van de GGZ-instelling of de praktijk. Uit onderzoek blijkt dat een goede voorbereiding van een groep van belang is voor de effectiviteit van de groepsbehandeling. Wanneer de groepstherapie geheel online wordt aangeboden, is dit niet anders.

Rekening houden met technologie
Vanuit het ontwerp van de groep biedt de groepstherapeut een kader waarbinnen ieder groepslid weet waar hij of zij zich aan moet conformeren om de groep veilig en voorspelbaar te laten verlopen. Voor het starten van een online groep is er nu behalve het proces en de cliënt de technologie om rekening mee te houden. De inzet van de technologie heeft volgens Coenen en Waringa effect op de zichtbaarheid en nabijheid ten opzichte van de face-to-facebegeleiding. Daarnaast merken we op dat de techniek ook invloed kan hebben op de dynamiek in een beginnende groep.

What’s new: nabijheid en zichtbaarheid
Twee andere verschillen, behalve de techniek, tussen het online en face-to-facebehandelen is het verschil in nabijheid en zichtbaarheid. Wanneer de groep online werkt, hebt u als therapeut de mogelijkheid veel waardevolle informatie over onder andere de thuissituatie te verzamelen. U observeert namelijk onbedoeld de persoonlijke omgeving door de online context. Deze maakt het veel gemakkelijker om een brug te slaan naar het dagelijks leven, waar de therapie moet plaatsvinden. Dit kan de therapeutische interventies ter plekke vergroten. Daarnaast ziet u online alle groepsleden ‘min of meer’ tegelijk en zij weten dat ze allemaal tegelijk zichtbaar zijn. Dit heeft gevoelsmatig een voordeel. De focus van de deelnemer is naar binnen gericht of op het programma.

Onderzoek naar effectiviteit online groepstherapie
Het onderzoek naar online groepstherapie staat nog in de kinderschoenen. Banbury et al. hebben onderzoek gedaan naar ‘Support group Videoconferencing’, een steungroep voor lotgenoten die online wordt gegeven. Deze review heeft als hoopvolle conclusie dat online steungroepen en gewone (face-to-face)steungroepen vergelijkbare resultaten geven. De systematische review van Gentry et al. ‘Evidence for telehealth group-based treatment: A systematic review’ in het Journal of telemedicine and telecare, laat zien dat er ook op het gebied van groepstherapie enig onderzoek is gedaan. Hier wordt geconcludeerd dat online groepstherapie feasible (toepasbaar, haalbaar) is en vergelijkbare resultaten geeft als groepstherapie. Er wordt een hoge cliënttevredenheid gerapporteerd, hoewel ook wordt benadrukt dat meer onderzoek wenselijk is.

Online groepstherapie via beeldbellen is een innovatieve ontwikkeling. In Nederland wordt hiernaar sinds 2016 onderzoek naar gedaan door prof. dr. H. Riper aan de Vrije Universiteit van Amsterdam (VU). In 2018 gaven Pepijn Steures en Bram van der Boom in het kader van dit onderzoek de eerste psychodynamische (blended) beeldbelgroep. In 2019 volgden de eerste online schematherapiegroepen (3 groepen) gegeven door Marieke van Meeteren, Roel Pietersen, Pepijn Steures en Bram van der Boom. De resultaten zijn op het moment van schrijven van de nascholing nog niet gepubliceerd.

Samenvatting: voor- en nadelen online groepstherapie
Online groepstherapie heeft net als offline groepstherapie voor- en nadelen. Allereerst is er een groot logistiek voordeel: het is beduidend gemakkelijker een groep online bij elkaar te brengen. Ook kan de online variant drempelverlagend werken.

Het bij toeval ontdekte voordeel dat online therapie een inkijkje geeft in het persoonlijk leven van de cliënt kan een unieke verbinding mogelijk maken. Het gaat om het verbinden van het probleem van de cliënt met het online zichtbare effect daarvan in cliënts dagelijkse bestaan. Dit biedt een kans om hierop directer gerichte interventies te plegen.

Een ander mogelijk voordeel is dat de techniek van invloed is op de dynamiek. De dynamiek verandert in een online groep, er is minder non-verbale communicatie: iedereen is immers in beeld en ziet hetzelfde scherm. Dit lijkt op het eerste gezicht wellicht een nadeel, maar het zorgt ook voor enige vertraging in het groepsproces en in de snelheid of impulsiviteit van reageren, waardoor het voor een meer bedachtzame en ‘mentaliserende’ groep kan zorgen.

Dit laatste voordeel kan tegelijkertijd ook geduid worden als een nadeel. Zo kan er in de eerste fase een meer afwachtende tendens ontstaan, waardoor groepstherapeuten zeker in het begin van de groepsbehandeling zowel verbaal als non-verbaal een actievere rol moeten vervullen.
Een ander nadeel ligt in het feit dat er letterlijk meer afstand is tussen de groepsleden en dat het individueel oogcontact met iemand maken, die bijvoorbeeld even steun nodig heeft, minder goed mogelijk is. Ook is het lichaam, waarvan het belang soms wordt onderschat in groepspsychotherapie, grotendeels afwezig in het beeld, waardoor betekenisvolle lichaamstaal gemist kan worden. Daarnaast kan de techniek soms zorgen voor een mindere verbinding en een verstoring van het therapieproces. Een op voorhand verwacht nadeel, namelijk dat mensen in hun eigen omgeving sneller gestoord konden worden tijdens de therapie, bleek in de praktijk verwaarloosbaar.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Groepstherapie online: what else is new?’ door drs. Bram van der Boom, Roel Pietersen MSc., drs. Marieke van Meeteren en drs. Pepijn Steures. Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-3. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u dat het gebruik van online groepstherapie groeiende is en een nieuwe vorm van hulpverlening is;
• kent u de stand van zaken aangaande onderzoek naar groepstherapie online;
• weet u wat u moet doen aan het begin van de online groepstherapie;
• weet u wat u moet doen om de positieve en negatieve kanten van het online werken te benutten.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.