Handreiking bij ouderschap met jonge kinderen na complexe echtscheiding

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Complexe scheidingen waar kinderen bij betrokken zijn kunnen voorkomen worden als er meer uitleg wordt gegeven door zorg- en hulpverleners over alle processen waar een jong gezin doorheen gaat om uit te groeien tot een samenwerkend gezin. Of ouders nu wel of geen liefdesrelatie onderhouden of bij elkaar blijven, een samenwerkend ouderpaar worden en blijven is altijd aan de orde. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2022-1, worden factoren beschreven die kunnen leiden tot een problematische relatie en een complexe scheiding, en komt aan de orde hoe in elke fase van het echtscheidingsproces geïntervenieerd kan worden. Centraal staat de beweging van twee naar drie personen, de betekenis van de relatiebreuk voor het jonge kind en het perspectief nemen vanuit alle betrokkenen. Emotieregulatie, triggers herkennen en verhalen maken zijn belangrijk in deze ondersteuning.

Een relatie tussen twee mensen is gemakkelijker te hanteren dan een relatie tussen drie, waarbij de relatie met de een de relatie met de ander kleurt. De periode vóór de zwangerschap, de zwangerschap, de geboorte van een kind en de eerste periode daarna is een gevoelige periode vol veranderingen die naast blijdschap en verlangen, ook onzekerheid en angst kan geven.

De beweging die ouders maken is van een exclusieve en romantische dyade, waarin eigen gevoelens en de directe ontvangst van gevoelens van de ander centraal staan, naar verantwoordelijkheid voelen voor een derde persoon in een triade. Deze totaal nieuwe vorm van leven vraagt direct aanpassingen en het vermogen om voor de ander en jezelf te denken.
Bij dit alles is het belangrijk een goede derde te kunnen zijn. Dat betekent dat de een het kan aanzien en er op afstand van kan genieten dat de andere ouder het goed heeft met hun baby.

Scheiding
Het voeren van een slechtnieuwsgesprek door ouders met de kinderen wordt vaak uitgesteld; de mededeling dat ouders gaan scheiden wordt zeker aan jonge kinderen niet altijd gedaan. De mededeling van scheiding wordt bij voorkeur door beide ouders verteld. Als ouders dit nog niet samen hebben gedaan, kan dit altijd met terugwerkende kracht.

Fases
Grofweg tekent zich het volgende tijdpad af voor de verwerking van de scheiding en het vinden van een nieuw evenwicht. De thema’s zijn gebaseerd op klinische ervaring:

• Het eerste jaar is voor de praktische afhandeling en het opstellen van een omgangsregeling.
• Het tweede jaar is voor de emotionele verwerking.
• Het derde jaar is voor de kinderen: hoe is het met hen?
• Het vierde en vijfde jaar staan in het teken van opkrabbelen en een nieuw evenwicht, al dan niet met een nieuwe partner.
• Het vijfde jaar is voor een volwassen verstandhouding en het gezamenlijk delen en vieren van mijlpalen in de levens van de kinderen.

Meerzijdige partijdigheid
De ouderschapstheorie, het sociaal constructivisme in de derdegeneratie gedragstherapie en het systeemdenken benadrukken meerzijdige partijdigheid, waarbij niemand de waarheid in pacht heeft. Sociaal constructivisme gaat ervan uit dat ieder mens, en dus ieder gezinslid, zijn eigen perspectief, verhaal en emoties heeft bij gebeurtenissen, die alle even valide zijn. Mensen geven zelf betekenis aan hun omgeving. Dat vraagt van de hulpverlener dat hij of zij rekening houdt met al deze perspectieven.

Nahuwelijk
Het begrip nahuwelijk is een mooi woord dat tot uitdrukking brengt dat er nog een gedeeld belang is na het beëindigen van de relatie. Veel ouders maken zich zorgen over hun kind in relatie met de andere ouder. Het is verleidelijk te denken dat het kind tegen dezelfde teleurstellingen zal aanlopen als de partners onderling hebben ervaren. Elke relatie tussen ouder en kind is echter uniek. Kinderen leren wat ze van hun vader of moeder kunnen verwachten en wat niet. Geen enkele ouder hoeft het complete pakket te bieden, zeker als we ervan uitgaan dat een kind van alle betrokken volwassenen in zijn leven leert.

De ouder helpen om in te zetten op het ik-sterk maken van het kind is een goede middenweg. Dat betekent dat er met het kind geoefend wordt in het herkennen en bespreken van allerlei (ook niet-scheidinggerelateerde) gevoelens, thuis of in een ik-versterkende peergroep. Dit kan bijvoorbeeld met de materialen van de 'Veerkrachtdoos' van The Able Company. Het kind kan leren naar de ouders z’n grenzen aan te geven of te zeggen wat hij wel of niet wil.

Veel ouders zijn onthand en emotioneel ontredderd na een relatiebreuk. Het netwerk is (soms blijvend) gehalveerd: schoonfamilie raakt uit zicht en schaart zich achter de eigen familie, gedeelde vrienden hebben moeite hun loyaliteit te bepalen. Dat betekent dat parentificatie, het kind de ouderrol geven, meer regel is dan uitzondering: kinderen zijn beschikbaar, loyaal en lief. Het is verstandig om actief met ouders te zoeken wie emoties kan helpen reguleren en wie bereid is om praktische hand- en spandiensten te verrichten. Zo kunnen kinderen weer ontslagen worden van een te groot appel op hun loyaliteit, kunnen ze vrij bewegen tussen beide ouders en toekomen aan hun eigen kuil van verdriet.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Handreiking bij ouderschap met jonge kinderen na complexe echtscheiding’ door Marilene de Zeeuw (klinisch psycholoog), Carla Brok (sociaalpsychiatrisch verpleegkundige/ mindfulness trainer) en Ressie Bessems (klinisch psycholoog/systeemtherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2022-1. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u welke veranderingen in de partnerrelatie nodig zijn bij de komst van een kind om tot een samenwerkend gezin te komen;
• kent u de emotionele processen bij ouders én jonge kinderen als gevolg van een complexe echtscheiding;
• kunt u aan alle gezinsleden uitleg geven over emotionele processen als gevolg van een complexe echtscheiding;
• heeft u een visie ontwikkeld om scheidende ouders preventief te benaderen om vanuit systeemdenken psychopathologie in de ontwikkeling van de kinderen te voorkomen.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.