Geaccrediteerde nascholing
Menu

Hoogsensitiviteit: hype of persoonlijkheidstrek

Door op 17-12-2019
  • 00Inleiding
  • 01Geschiedenis van het concept
  • 02Kenmerken en vragenlijst
  • 03Afbakening van andere persoonlijkheidstrekken
  • 04Neurobiologisch substraat
  • 05Transdiagnostische factor?
  • 06Belang voor behandeling
  • 07Hype?
  • 08Enkele conclusies
  • 09Reacties (2)

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing
(eLearning; 1 PE punt)

In dit artikel wordt ingegaan op het begrip hoogsensitiviteit, de geschiedenis van het concept, de afbakening van introversie en neuroticisme, en van psychische stoornissen zoals ADHD en ASS (autismespectrumstoornis). Tevens wordt een gevalideerde vragenlijst besproken om hoogsensitiviteit te meten. Als laatste volgt een antwoord op de vraag of er sprake is van een hype.

De term Highly Sensitive Person werd in 1991 geïntroduceerd door Elaine Aron, een Amerikaanse psychologe. Jung beschreef in zijn eerste werken aangeboren sensitiviteit (innate sensitiveness), Eysenck de dimensie introversie-extraversie, Gray verving de persoonlijkheidsconstructen van Eysenck door de mate van angst en de mate van impulsiviteit en Kagan et al. introduceerden het begrip geremdheid (inhibitedness) bij kinderen. Daniels en Plomin spraken over aangeboren verlegenheid.

Samenvattend kan men stellen dat er genoeg bewijs is dat er twee verschillende strategieën bij mensen en verschillende diersoorten zijn bij confrontatie met nieuwe stimuli: exploratie (extraversie, impulsiviteit) en stille waakzaamheid, reactief en geremd, leidend tot de neiging om zich terug te trekken (introversie, reflectie). Deze laatste eigenschap correspondeert met het door Aron geïntroduceerde begrip sensorische verwerkingssensitiviteit (Sensory Processing Sensitivity, SPS). In de rest van dit artikel wordt steeds de term SPS gebruikt.

Introversie en neuroticisme
SPS heeft nogal wat overlap met andere persoonlijkheidstrekken, zoals introversie, verlegenheid, geremdheid en neuroticisme. In verschillende studies werd gevonden dat er slechts een gedeeltelijke overlap is tussen SPS en introversie. Een deel van de introverte personen is niet hoogsensitief, en een deel van de hoogsensitieve personen is extravert. Introversie en verlegenheid zijn heterogene begrippen en de bijdrage van sensorische verwerkingssensitiviteit, hechtingsstijlen en negatieve leerervaringen moet betrokken worden bij de klinische beoordeling wanneer het op behandeling aankomt.

Zo ook dient sensorische verwerkingssensitiviteit te worden onderscheiden van negatieve emotionaliteit oftewel neuroticisme. Er lijken op grond van de verschillende studies van Aron twee verschillende typen personen met SPS te zijn: degenen met een moeilijke jeugd, die meer introvert zijn en een hogere emotionaliteit hebben, en degenen met een supportieve jeugd die lager scoren op introversie en emotionaliteit.

HSPS
De Highly Sensitive Person Scale (HSPS) werd begin jaren negentig ontwikkeld door Aron. In een serie studies werd de schaal onderzocht en vergeleken met de constructen introversie en emotionaliteit. De schaal vertoont een goede betrouwbaarheid, interne consistentie en construct- en predictieve validiteit.

ASS en AD(H)D
Er is een kans dat kinderen met SPS onterecht worden gediagnosticeerd met ASS, wanneer deze kinderen, bijvoorbeeld door een negatieve omgeving, sociaal terugtrekgedrag laten zien.
SPS is daarnaast soms moeilijk te onderscheiden van AD(H)D. Het verschil lijkt vooral te zitten in de soort omgeving waarin symptomen van overprikkeling en snelle afleidbaarheid voorkomen.

Geconcludeerd wordt tot slot dat SPS zowel een hype (te veel mensen herkennen zich hierin), als een gevalideerde persoonlijkheidstrek is.

Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Hoogsensiviteit: hype of persoonlijkheidstrek’ door drs. Bas van Heycop ten Ham (klinisch psycholoog/ GZ-psycholoog). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2019-4. Na het bestuderen van dit artikel:

  • bent u bekend met het begrip hoogsensitiviteit of sensorische verwerkingssensitiviteit;
  • kunt u deze eigenschap plaatsen naast introversie en neuroticisme;
  • kunt u beargumenteren dat hoogsensitiviteit zowel een hype als een persoonlijkheidstrek is;
  • bent u in staat om sensorische verwerkingssensitiviteit bij de diagnostiek en de behandeling te betrekken.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Heycop ten Ham, B.F. van
Thema Hoofdartikel - Diagnostiek
Accreditatie 1 accreditatiepunt
Publicatie 17 december 2019
Editie PsyXpert - Jaargang 5 - editie 4 - 2019-4

Leerdoelen

Na het bestuderen van dit artikel:

  • bent u bekend met het begrip hoogsensitiviteit of sensorische verwerkingssensitiviteit;
  • kunt u deze eigenschap plaatsen naast introversie en neuroticisme;
  • kunt u beargumenteren dat hoogsensitiviteit zowel een hype als een persoonlijkheidstrek is;
  • bent u in staat om sensorische verwerkingssensitiviteit bij de diagnostiek en de behandeling te betrekken.