IBA: de obsessieve twijfel achter dwangklachten

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

De Inference Based Approach (IBA) is een cognitieve therapie zonder exposure met responspreventie voor OCS. In deze samenvatting van een nascholingsartikel verschenen in PsyXpert 2020-04, leest u er meer over. De behandeling is gebaseerd op het verschijnsel inferential confusion: het verwarren van een mogelijkheid met dat wat er daadwerkelijk hier en nu aan de hand is. In de IBA-behandeling leert de patiënt zijn obsessies herkennen als het obsessief twijfelen over een situatie. Hij leert de principes van inferential confusion en ziet in hoe dit redeneerproces ervoor zorgt dat hij steeds meer geabsorbeerd raakt door de dwang. Samen met de therapeut zoekt hij naar alternatieve uitgangspunten om naar het obsessieve onderwerp te kijken.

De IBA-methode is ontstaan vanuit klinische observaties van patiënten met OCS in Canada. In 1995 merkten O’Connor en Robillard op dat elke obsessie kan worden beschreven als een obsessieve twijfel: 'misschien heb ik de deur niet op slot gedraaid, misschien ben ik pedoseksueel, misschien zijn mijn handen besmet met Salmonella, misschien sterft mijn partner'. Het obsessief twijfelen wordt gevoed door het redeneerproces inferential confusion. Dit is het verwarren van datgene wat de patiënt met OCS zich kan inbeelden met datgene wat er hier en nu daadwerkelijk aan de hand is.

Primaire en secundaire twijfel
De obsessieve twijfel kan worden opgesplitst in de primaire en de secundaire twijfel. Voor de primaire twijfel geldt dat dit het startpunt van dwang is. De secundaire twijfels betreffen de (vaak rampzalige) gevolgen, in het geval dat de primaire twijfel waar is. De dwanghandeling wordt ingezet om de primaire twijfel op te lossen: wanneer de primaire twijfel immers niet zou bestaan, zou de dwanghandeling overbodig zijn. Vanuit deze casusconceptualisatie wordt geredeneerd, dat er geen noodzaak meer is voor het uitvoeren van de dwanghandeling als de primaire twijfel wordt opgelost. Het doel van IBA is dan ook dat de patiënt een andere manier ontdekt om obsessieve twijfel op te lossen: door zich te baseren op (innerlijke) waarneming en kennis die de patiënt ook gebruikt in neutrale situaties.

Behandelcycli
Dit behandeldoel wordt bereikt via verschillende behandelcycli.

• De eerste fase behelst het in kaart brengen van alle dwanghandelingen en situaties die vermeden worden.
• Patiënt en behandelaar gaan op zoek naar de primaire en secundaire twijfel die verborgen zitten achter deze dwanghandelingen.
• Samen kiezen zij een eerste dwanghandeling uit om onder de loep te nemen.
• Met deze eerste dwanghandeling worden alle behandelfases doorlopen.
• Wanneer de patiënt geen aandrang meer voelt om de dwanghandeling uit te voeren (omdat de twijfel is opgelost), wordt een nieuwe behandelcyclus gestart en worden de behandelfasen (verkort) herhaald met een volgende dwanghandeling.

Het obsessieve en het alternatieve verhaal
Patiënt en therapeut gaan vervolgens tot in detail beschrijven hoe de gevreesde toestand (de primaire twijfel) aan de hand kan zijn (het obsessieve verhaal). Vervolgens is het tijd om het obsessieve onderwerp vanuit een neutrale, niet-obsessieve invalshoek te gaan bekijken. Er wordt gewerkt aan een verhaal dat haaks staat op het obsessieve verhaal: het alternatieve verhaal. Daarbij is het niet de bedoeling de patiënt te overtuigen van de juistheid van het alternatieve en de onjuistheid van het obsessieve verhaal. Het doel is merken dat het eigen waarnemingsvermogen ruimschoots toereikend is om het op te merken als het gevreesde aan de hand is en om te ervaren wat de invloed is van het neutrale verhaal.

De basis van de therapie is daarmee gelegd: de patiënt herkent zijn twijfel achter de dwanggedachten, hij is zich bewust van het meeslepende obsessieve verhaal en van de invloed van een verhaal op hoe je tegen situaties aankijkt. Hij is zich ervan bewust dat hij zich in obsessieve situaties baseert op wat er allemaal zou kúnnen, en in neutrale situaties op wat hij hier en nu waarneemt. Het vervolg van de therapie bouwt voort op deze basis.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘IBA: de obsessieve twijfel achter dwangklachten’ door drs. Emma Koenen, onderzoeker i.o. en psycholoog i.o. tot GZ-psycholoog, drs. Nadja Wolf, onderzoeker i.o. en arts i.o. tot psychiater en dr. Henny Visser, psychotherapeut (in 2016 gepromoveerd op IBA). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-4. Na het bestuderen van dit artikel:

• bent u bekend met de casusconceptualisatie van OCS volgens de Inference Based Approach (IBA-)methode;
• beschikt u over handvatten om de primaire twijfel te achterhalen die achter elke dwanghandeling schuilt;
• weet u meer over redeneerprocessen in OCS die maken dat deze primaire twijfel zo geloofwaardig aanvoelt;
• hebt u een globaal beeld van de behandeling van OCS volgens de IBA-methode.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1.5 of 1.0 PE-punt behalen (kan variëren per vereniging).