Kortdurende intensieve exposure en responspreventie

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

De effectiviteit van bestaande ambulante cognitieve gedragstherapie bij angst- en dwangstoornissen kan gehinderd worden, doordat de patiënt onvoldoende thuis oefent met exposure en responspreventie of hierin te veel vermijdings- en veiligheidsgedrag toepast. Door kortdurende intensieve behandeling van enkele dagen per week gedurende twee weken worden deze problemen ondervangen. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2021-2, wordt beschreven hoe begeleide exposure en responspreventie in zo’n kortdurend traject worden toegepast en hoe de directe omgeving de patiënt hierin kan ondersteunen.

Obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) en paniekstoornis met agorafobie (PA) zijn veelvoorkomende, invaliderende psychische aandoeningen. De eerstekeuze behandeling volgens de zorgstandaarden is cognitieve gedragstherapie (CGT) al dan niet gecombineerd met farmacotherapie. Exposure en responspreventie (ERP) is een van de belangrijkste interventies binnen de psychologische behandelingen van OCS en PA. De patiënt zoekt zijn meest gevreesde situatie op en zet geen vermijdings- of veiligheidsgedrag in om zijn angst te onderdrukken, te neutraliseren of te doen afnemen en leert zo dat zijn angstige verwachtingen niet uitkomen.

Een hypothese met betrekking tot non-response van ERP is dan ook dat patiënten ERP in de eigen leefomgeving onvoldoende uitvoeren en vermijdings- en veiligheidsgedrag (deels) gehandhaafd blijft.
Een andere hypothese is dat de behandeling niet frequent genoeg uitgevoerd wordt. Door kortdurend, zeer intensieve ERP te doen bij angst- en dwangstoornissen wordt aan de hiervoor genoemde punten tegemoetgekomen.

FOCUS
Een aantal jaren geleden is het Expertise Centrum Angst, Dwang en PTSS, Overwaal, onderdeel van Pro Persona, daarom gestart met een behandeling genaamd FOCUS. Dit is een kortdurende intensieve ambulante cognitief-gedragstherapeutische behandeling van vier tot acht dagen voor patiënten met PA of OCS die eerder onvoldoende profiteerden van een behandeling in de SGGZ of die dermate ernstige klachten hebben dat reguliere behandeling te weinig effect zou sorteren. Het is een individuele behandeling en de stap tussen reguliere ambulante behandeling en deeltijd- of klinische behandeling. Kinderen vanaf 13 jaar en volwassenen kunnen hiervoor geïndiceerd worden. De behandeling bestaat uit een voorbereidende dag, vier tot acht intensieve exposuredagen verdeeld over één of twee weken, gevolgd door vier boosters (één keer per week 90 minuten).

Elementen
De FOCUS-behandeling bestaat uit een aantal elementen:

• begeleide exposure en responspreventie (ERP);
• het zichtbaar maken van hulp en inzet van belangrijke anderen uit de omgeving van de patiënt (family accommodation) en het betrekken van deze personen bij de therapie;
• therapeutroulatie;
• aandacht voor waardegericht leven en een leven zonder dwang of paniek/vermijding.

Therapeutroulatie
Binnen FOCUS werkt een team van vijf tot zes behandelaren samen met één patiënt. Er zijn voor- en nadelen aan therapeutroulatie. Een praktisch voordeel is, dat deze behandeling logistiek nauwelijks met een of twee behandelaren uit te voeren is. De meeste patiënten ervaren het niet als lastig en vinden het prettig dat er afwisseling is.

Evaluatie FOCUS
FOCUS is een effectief aanbod en een goede stap tussen een eerste evidence-based behandeling en een klinische of deeltijd-klinische behandeling. Evaluatie van de FOCUS-behandeling laat zien dat de effecten meteen na de behandeling groot zijn en dat deze voor een groot deel van de patiënten tot een jaar na de behandeling behouden blijven. Hoewel FOCUS een positief resultaat heeft, is er ook een groep patiënten die niet of weinig profiteert. Vooralsnog is niet goed aan te geven welke patiënten van de behandeling zullen profiteren en welke niet. De behandeling wordt door de meeste patiënten als zwaar maar positief ervaren. De meesten zouden de behandeling aanraden aan een familielid met dezelfde klachten.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Kortdurende intensieve exposure en responspreventie’ door dr. Mirjam Kampman (klinisch psycholoog, hoofd Zorgprogramma angst, dwang en PTSS, senior wetenschappelijk onderzoeker en cognitief gedragstherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-2. Na het bestuderen van dit artikel:

• bent u op de hoogte van de plaats van kortdurende intensieve gedragstherapie bij angststoornissen tussen ambulante en klinische behandeling;
• weet u hoe een kortdurend intensief traject voor angststoornissen wordt vormgegeven;
• weet u welke disciplines bij de behandeling betrokken zijn;
• heeft u een idee welke patiëntengroep voor een kortdurend intensief programma in aanmerking komt.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.