Geaccrediteerde nascholing
Menu

Leefstijl als transdiagnostische factor in de GGZ

  • 00Inleiding
  • 01Leefstijl als transdiagnostische factor
  • 02Werkingsmechanisme
  • 03Praktische aanpak
  • 04Tot besluit
  • 05Reacties (0)

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Leefstijl is een toenemend aandachtspunt in de GGZ. Het wordt steeds duidelijker dat leefstijlfactoren als voeding, beweging, middelengebruik en roken, slaapproblemen, te weinig ontspanning en zingevingsproblemen een rol spelen in de etiologie van psychiatrische aandoeningen. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2022-2 worden de belangrijkste leefstijlfactoren aan een transdiagnostische definitie gekoppeld. (Bijna) elke factor blijkt bij meerdere DSM-geclassificeerde pathologieën voor te komen, er blijkt een theoretische verklaring (biologische en psychosociale werkingsmechanismen) waarom deze factoren invloed hebben op het ontstaan en voortduren van psychopathologie, en dat behandeling van deze factoren het beloop van de psychopathologie gunstig beïnvloedt. Ten slotte wordt beknopt beschreven hoe de aanpak er concreet uitziet.

Inleiding
Er is toenemende interesse in de toepassing van leefstijl in de geestelijke gezondheidszorg. In 2015 kwamen twee richtlijnen uit over leefstijl bij patiënten met een ernstige psychische aandoening. Ook bieden steeds meer GGZ-instellingen leefstijlinterventies aan. Deze toegenomen belangstelling voor leefstijl heeft een aantal redenen. Er is onder meer een toenemend besef dat de somatische gezondheid van psychiatrische patiënten te weinig aandacht krijgt, met vele negatieve gevolgen voor de patiënt op de lange termijn. En er is steeds meer wetenschappelijk bewijs voor het effect van een gezonde leefstijl ter preventie en behandeling van lichamelijke en psychische stoornissen, waaronder depressieve en angststoornissen en psychotische stoornissen.

Transdiagnostisch
Leefstijl is een parapluterm waaronder allerlei menselijke gedragingen vallen. Leefstijlfactoren spelen bij bijna alle psychische stoornissen een rol, hetzij als gevolg van de aandoening en de behandeling, hetzij als in stand houdende factor en mogelijk ook als oorzakelijke factor. Een factor wordt transdiagnostisch genoemd als deze voldoet aan een aantal kenmerken:

  • komt voor als in stand houdende factor bij meerdere psychiatrische aandoeningen;
  • was tenminste voor een deel al aanwezig vóór de aanvang van de huidige psychiatrische aandoening;
  • er is een theorie over de samenhang tussen de transdiagnostische factor en de psychiatrische aandoening;
  • er is een relatie tussen de mate van aanwezig zijn van de transdiagnostische factor en de mate van comorbiditeit: hoe meer van de factor, hoe meer comorbiditeit;
  • behandeling van de transdiagnostische factor geeft een reductie van psychopathologie.

Leefstijlfactoren
De leefstijlfactoren die in het artikel worden besproken zijn voeding, bewegen, ontspanning, genotsmiddelen, slaap- en waakritme, seksualiteit, sociale media en beeldschermtijd en zingeving. De meeste leefstijlfactoren blijken een in stand houdende en verergerende rol te spelen bij stemmingsstoornissen, angststoornissen, ADHD en psychotische stoornissen. Er zijn aanwijzingen dat alle genoemde factoren een in stand houdende factor zijn voor de psychiatrische aandoening waarmee ze verbonden zijn op het moment van voorkomen.

Werkingsmechanisme
Hoe is het mogelijk dat iets basaals als een gezonde leefstijl psychische stoornissen kan voorkomen, of zelfs, tot op zekere hoogte, kan herstellen? Ter verklaring worden in het artikel enkele fysiologische, neurobiologische en psychosociale mechanismen geopperd. Bij zeer langdurig stressvolle omstandigheden kan het systemische aanpassingsvermogen bijvoorbeeld overbelast raken. Dit wordt aangeduid met allostatic overload en wordt geassocieerd met overmatige sympaticusactiviteit en het ontstaan van chronische aandoeningen. Bij verscheidene psychische aandoeningen, waaronder depressie, angst en PTSS, speelt dit mechanisme hoogstwaarschijnlijk een rol. Daarnaast kan het veelvuldig vrijkomen van catecholaminen bij chronische stress leiden tot een verhoogde kans op laaggradige chronische inflammatie. Deze systemische laaggradige ontstekingsreactie in het lichaam wordt in verband gebracht met toegenomen risico op chronische aandoeningen als kanker, hart- en vaatziekten en depressie en mogelijk ook psychose. Verder kunnen ook erfelijkheid, epigenetica, microbioom, neuroplasticiteit en psychosociale factoren een rol spelen in het ontstaan dan wel voorkomen of herstellen van psychische aandoeningen.

Praktische aanpak
Hoe werkt dit concreet in de praktijk? Bevindingen uit anamnese, ROM-lijsten en somatische screening vormen altijd de basis. Aan de hand hiervan formuleren patiënt en hulpverlener samen haalbare doelen en activiteiten voor leefstijlveranderingen (shared decision-making), resulterend in een leefstijlplan dat past bij de mogelijkheden en voorkeuren van de patiënt. Hierbij inventariseert men de huidige leefstijlgewoonten, de leefstijlaspecten waarover de patiënt tevreden is, de aandachtspunten die er liggen en de kracht- en steunbronnen. Ook wordt gekeken naar de motivatie en de fase van gedragsverandering. Vervolgens vult de patiënt gedurende twee weken een leefstijlregistratieformulier in. Er is door de eerste auteur een vragenlijst ontwikkeld die via de website van PsyXpert te downloaden is (www.psyxpert.nl).

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Leefstijl als transdiagnostische factor in de GGZ’ door dr. Rogier Hoender (psychiater) en drs. Bas van Heycop ten Ham (klinisch psycholoog/GZ-psycholoog). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2022-2. Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u welke leefstijlfactoren invloed hebben op psychische gezondheid;
  • weet u waarom leefstijlfactoren tot de transdiagnostische gerekend worden;
  • kunt u aangeven op welke manier leefstijlfactoren de gezondheid beïnvloeden;
  • weet u hoe leefstijlfactoren gediagnosticeerd en gemonitord kunnen worden.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Hoenders, H.J.R.
van Heycop ten Ham, B.F.
Thema Hoofdartikel - Diagnostiek
Accreditatie 1 accreditatiepunt
Publicatie 1 juni 2022
Editie PsyXpert - Jaargang 8 - editie 2 - 2022-2

Leerdoelen

Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u welke leefstijlfactoren invloed hebben op psychische gezondheid;
  • weet u waarom leefstijlfactoren tot de transdiagnostische gerekend worden;
  • kunt u aangeven op welke manier leefstijlfactoren de gezondheid beïnvloeden;
  • weet u hoe leefstijlfactoren gediagnosticeerd en gemonitord kunnen worden.