Ouderbegeleiding, een vak apart

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

In de wereld van de psychotherapie is ouderbegeleiding een vak apart. Een apart en niet bijzonder hoog aangeschreven vak. Ouders blijken een ‘apart soort cliënten’, wat een speciale betrokkenheid en bejegening zou vragen en iets wat wel omschreven is als een ‘apart soort gevorderde empathie’. Niet bijzonder hoog aangeschreven, omdat het slecht wil lukken met de liefde van de hulpverlening voor ouders. In de samenvatting van dit artikel zoals verschenen in PsyXpert 2022-2 wordt beschreven wat het vak ouderbegeleiding zoal behelst, vraagt aan kennis en kunde van de hulpverlener en vooral hoe dit in de praktijk gestalte krijgt.

Weille stelt voor een beter begrip van ouderschap het concept 'ambivalentie' centraal. We kunnen stellen dat het ouderschap met ambivalentie als 'corebusiness' een even vreugdevol als complex samenspel is van emoties en handelen, van spelers en factoren, van tijdsgewricht en omstandigheden, van bewuste en onbewuste krachten. Het is een bron van zowel mogelijkheden als problematiek, waarbij het goed is om op te merken dat het kind met zijn moeilijkheden veelal aan de bel trekt van het ouderlijk vastlopen.

Voor de ouderbegeleiding is het de kunst de ouders hiervan niet (openlijk of bedekt) de schuld te geven, maar vanuit een nieuwsgierige en niet-oordelende houding samen met hen te willen uitzoeken wat hen hindert, waar de ambivalenties begrepen kunnen worden en hoe het anders (beter) kan.

Ouderbegeleiding zoals de auteurs die voorstaan, maakt gebruik van therapeutische principes, zoals het nut van luisteren (not knowing-stance), van weerstand, van overdracht en tegenoverdracht, die (juist hier vanwege het belang van het kind) vaak heftig is en dus grondige kennis en scholing vergt.

Schema voor behandelaanpak
Iemand die het voorgaande heel goed doorzag, was Alice van der Pas, een pionier van eigen bodem. Zij was een ervaren ouderbegeleider en pionier-gezinstherapeut. Centraal in het denken van Van der Pas stond de ouder als subject in zijn ouderlijke ervaring lós van hoe hij idealiter voor het kind zou moeten zijn. Zij postuleerde drie uitgangspunten over ouderschap die voor eenieder die met ouders werkt een kompas zouden moeten zijn. De drie uitgangspunten van ouderschap zijn volgens Van der Pas:
- Ouderschap impliceert een existentieel, tijdloos en onvoorwaardelijk besef van verantwoordelijk zijn;
- Alle ouderschap maakt kwetsbaar;
- De ouder is een apart soort cliënt, namelijk een consultvrager.

Deze drie ‘gegevenheden’ vormen met elkaar als het ware een driepotige kruk, waarop de ouderbegeleider altijd in ‘de ouderbegeleidende positie’ zal zitten. Niet tegenover maar naast de ouder, niet pratend tegen (wat er nodig is voor het kind) maar mét de ouder (over wat hij voelt, denkt, nodig heeft). Open en nieuwsgierig naar het verhaal van de ouder, zijn mogelijkheden en missers, wars van oordeel en ver van overhaaste advisering en vermeende oplossing. Vanaf de kruk richt de ouderbegeleider zich ‘vanzelf’ op de parental experience, wordt de ouder in zijn ouderlijke ervaring gezien en gehoord, wat er doorgaans toe leidt dat deze het kind beter kan zien en horen. Valt hij van de kruk, mist er een poot, dan zal hij dat merken in de werkrelatie met de ouders.

Schema van ouderschap
Even handzaam is de tweede belangrijke 'Van der Pas-erfenis', het zogenoemde schema van ouderschap. Dit schema kent in de linkerkolom een Werkvloer, in de rechterkolom de Omstandigheden die de werkvloer kunnen belasten en in het midden de protectieve factoren die zij de naam Buffers gaf. Die kunnen de ontstane dynamiek helpen ten goede te keren. De Werkvloer spreekt voor zich: daar vindt het dagelijks gedoe plaats (weergegeven in een schijf van vijf van verzorgen en koesteren tot aan eisen en verwachtingen met daarbij het timen en doseren hiervan en de emotieregulatie bij zowel kind als ouder; voorwaar een hele opgave!).

Onder Omstandigheden wordt ook de eventuele psychopathologie van de ouder gerekend (naast life events, scheiding, armoede, kindfactoren), waardoor de borderlineproblematiek niet een kenmerk maar een omstandigheid van het ouderschap wordt. In de Buffers vinden we o.a. de solidaire samenleving, een goede taakverdeling tussen de ouders en een sociaal netwerk om hen heen, het mentaliseren-bevorderende van ouderbegeleiding en het opdoen van goede ouderervaringen.

Conclusie
Centraal in het denken en de aanpak staat de ouderlijke beleving en niet de (in/effectiviteit van de) ouderlijke aanpak. Parental affect is het uitgangspunt, de parental effectiveness volgt daaruit. De ouder is ‘subject’ en geen ‘object’ in dienst van de kinderlijke ontwikkeling. Daarnaast is een open vizier onmisbaar in elke therapeutische relatie, maar zeker in het kwetsbare veld van het ouderschap en de ouderbegeleiding. Registreren, reflecteren en (pas dan) reageren zijn daarvoor de bondigste leidraad. Van harte bevelen de auteurs de leergang 'Ouderbegeleiding' aan bij de Rino Utrecht voor verdere ontwikkeling en deskundigheidsbevordering, zie www.rinogroep.nl.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Ouderbegeleiding, een vak apart’ door Gwen Marcelis-Eerdmans (klinisch psycholoog/psychotherapeut en ouderbegeleider (n.p) en Flora van Grinsven (klinisch psycholoog/psychotherapeut en systeemtherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2022-2.

Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u wat ouderbegeleiding is en wat er zo specifiek aan is;
• kent u de achtergrond van ouderbegeleiding geplaatst in de context van de ontwikkeling van het ouderschap;
• weet u op welke manier u beter kunt aansluiten bij de ouder als subject in de psychotherapeutische begeleiding;
• beschikt u over een referentiekader waarmee u de ouder in het (behandel)contact het meest effectief tegemoet kunt treden.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.