Geaccrediteerde nascholing
Menu

Psychologische behandeling bij ouderen met persoonlijkheidsstoornissen

Door op 17-12-2019
  • 00Inleiding
  • 01Drie psychologische behandelniveaus
  • 02Mediatietherapie
  • 03Conclusie
  • 04Reacties (0)

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing
(eLearning; 1 PE punt)

Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen was lange tijd een onontgonnen terrein waar therapeutisch nihilisme overheerste. Inmiddels is er zowel klinisch als wetenschappelijk meer reden tot optimisme ten aanzien van de behandelmogelijkheden. In dit artikel worden diverse psychologische behandelopties beschreven op drie behandelniveaus (persoonlijkheidsveranderende adaptatiebevorderende en steunend-structurerende behandeling) en welke aanpassingen voor ouderen zinvol zijn. Daarnaast wordt mediatietherapie besproken.

Hoewel wetenschappelijk onderzoek naar persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen een jong aandachtsgebied is, zijn er volop aanwijzingen voor de aanwezigheid van persoonlijkheidspathologie bij 65-plussers. De prevalentie van persoonlijkheidsstoornissen onder ouderen in de algemene bevolking ligt rond de 8%.

Persoonlijkheidsveranderende behandeling
Persoonlijkheidsveranderende behandeling verwijst naar vormen van psychotherapie die een verregaande coöperatie van de patiënt vergen en die gericht zijn op de persoonlijkheidsstoornis zelf als focus van behandeling. Aangezien het meeste onderzoek naar psychotherapie bij ouderen voor angst- en stemmingsstoornissen is verricht vanuit een cognitief-gedragstherapeutisch kader, is het logisch dat het eerste onderzoek naar psychotherapie voor persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen ook verricht is vanuit datzelfde referentiekader, namelijk vanuit Systeemtherapie (ST) en Dialectische Gedragstherapie (DGT).

ST en DGT
ST is interessant voor ouderen, omdat dit behandelmodel aansluit bij hun psychotherapieverwachtingen. De voorgestelde aanpassingen om ST beter te laten aansluiten bij ouderen, zijn modificaties van de technieken en aanpassingen die samenhangen met contextualiseren naar een levensloopperspectief.
De biosociale theorie van DGT is gebaseerd op de wisselwerking tussen een biologische tendentie tot emotionele kwetsbaarheid en een invaliderende sociale omgeving, wat leidt tot een borderlinepersoonlijkheidsstoornis. DGT bestaat uit individuele sessies die gecombineerd worden met vaardigheidstrainingen. De auteurs van twee studies naar DGT beschrijven een aantal interessante aanpassingen deze therapie voor ouderen, zoals het toevoegen van twee modules die respectievelijk gericht zijn op de toekomst en het verleden.

DIT
Dynamische Interpersoonlijke Therapie (DIT) is een geprotocolleerde psychodynamische psychotherapie met een dubbele focus: een procesfocus, die zich richt op het versterken van het mentaliserend vermogen van de patiënt en een inhoudelijke focus, namelijk de intrapsychische en relationele dynamiek van de patiënt. DIT lijkt goed aan te sluiten bij ouderen met persoonlijkheidsstoornissen die vooral interpersoonlijke problemen hebben die samenhangen met een gebrek aan mentaliserend vermogen.

Adaptatiebevorderende behandeling
Adaptatiebevorderende behandeling is geïndiceerd bij patiënten die vanwege beperkte motivatie en psychologische capaciteiten of hoge leeftijd geen persoonlijkheidsveranderende behandeling kunnen – of willen – aangaan. Eerder in hun leven functioneerden ze echter beter, toen de omstandigheden beter aansloten bij hun beperkingen. Het model voor cognitieve therapie bij persoonlijkheidsstoornissen biedt een uitstekend kader voor adaptatiebevorderende behandeling. De rationale van dit model is dat de bekrachtiger van een disfunctioneel gedragspatroon gebruikt wordt om de patiënt te motiveren voor gedragsverandering. Andere behandelingen die zich lenen voor adaptatiebevorderende behandeling van persoonlijkheidsstoornissen op latere leeftijd zijn ‘korte personologische psychotherapie’ en systeemtherapie.

Steunend-structurerende interventies
Ouderen met persoonlijkheidsstoornissen die niet in staat zijn een therapie aan te gaan die gericht is op verbetering van hun persoonlijkheidsfunctioneren of op gedragsverandering ten behoeve van een betere adaptatie, en dit samenhangt met neurocognitieve stoornissen, ernstige beperkingen in het persoonlijkheidsfunctioneren of maatschappelijk functioneren, of een persisterend gebrek aan motivatie zijn aangewezen op steunend-structurerende interventies. Deze behandeling is gericht op het verbeteren van het maatschappelijk functioneren door bijvoorbeeld het verkrijgen en behouden van een adequaat activiteitenpatroon of een passende dag- en weekstructuur, maar ook op crisismanagement, terugvalpreventie, leefstijlcoaching en adequate medicatie-inname. Een essentieel onderdeel van de steunend-structurerende behandeling is het verkrijgen van een samenwerkingsrelatie met de patiënt.

Mediatietherapie
Gedragstherapeutische interventies die gericht zijn op gedragsproblemen door het gedrag van intermediairen te beïnvloeden kunnen uiterst zinvol zijn. Dergelijke interventies worden in het Nederlands aangeduid met de term mediatietherapie. Het Cognitive Model for Behavioural Interventions (CoMBI) is een model voor mediatietherapie dat een bewerking is van het cognitieve therapiemodel van Beck. Dit model wordt momenteel onderzocht.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Psychologische behandeling bij ouderen met persoonlijkheidsstoornissen’ door dr. Arjan Videler (psychotherapeut/ manager behandeling/ onderzoeker) en prof. dr. Bas van Alphen (GZ-psycholoog/ manager behandeling/ bijzonder hoogleraar klinische ouderenpsychologie). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2019-4. Na het bestuderen van dit artikel:

  • bent u bekend met de recente ontwikkelingen op het gebied van de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen;
  • hebt u inzicht in aanpassingen van psychotherapie voor persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen;
  • bent u bekend met de drie psychologische behandelniveaus voor deze doelgroep.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Videler, A.C.
Alphen van, S.P.J.
Thema Hoofdartikel - Behandelen
Accreditatie 1 accreditatiepunt
Publicatie 17 december 2019
Editie PsyXpert - Jaargang 5 - editie 4 - 2019-4

Leerdoelen

Na het bestuderen van dit artikel:

  • bent u bekend met de recente ontwikkelingen op het gebied van de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen;
  • hebt u inzicht in aanpassingen van psychotherapie voor persoonlijkheidsstoornissen bij ouderen;
  • bent u bekend met de drie psychologische behandelniveaus voor deze doelgroep.