‘Single-case onderzoek is uitermate bruikbaar in de praktijk’

‘Single-case onderzoek is uitermate bruikbaar in de praktijk’

Samenvatting van het interview met prof. dr. Mattias Desmet

Prof. dr. Mattias Desmet is werkzaam als hoogleraar en psychotherapeut aan de Universiteit van Gent. In totaal heeft hij 115 publicaties op zijn naam staan, veelal over psychometrisch onderzoek, obsessief-compulsieve stoornissen, uitkomstverschillen tussen kortdurende vormen van psychotherapie en cognitieve therapie bij depressie. Desmet is ook psychoanalyticus en behandelt patiënten in zijn privépraktijk. Hij is verder een van de bedenkers van het Single Case Archive (singlecasearchive.com). Uit de gevalsbeschrijvingen in de psychoanalytische psychotherapie in dit archief kan iedere geregistreerde behandelaar veel leren, is zijn standpunt. Psychiater en redactielid van PsyXpert Nelleke Nicolai ging met Desmet in gesprek.
In het kort werkt het archief als volgt. Na inschrijving in het archief is het mogelijk op auteur, diagnose en klachtenpatroon gevallen te zoeken die lijken op een geval waarmee je zelf bezig bent of vastloopt. De single-case studies worden door Desmet en zijn onderzoeksgroepen aangevuld met onderzoek naar neurobiologische veranderingen, zoals de cortisolspiegel, neurotransmitters en epigenetische veranderingen in het DNA. Daarmee levert zijn onderzoek op een geheel ander niveau bewijs voor de effecten van psychotherapie.

Belangrijk uitgangspunt van DeSmet is dat metrische beschrijvingen volgens hem niet voldoen om zoiets complex en dynamisch als psychologische processen te beschrijven.
Hij zegt daarover: “Het besef dat metrische beschrijvingen niet voldeden, werd bij ons nog groter toen er sprake was van de replicatiecrisis: een absoluut dieptepunt in de psychologie. Het werd duidelijk dat onderzoeksbevindingen niet gerepliceerd konden worden, dat er ongelofelijk veel fraude was, broddelwerk werd geleverd. Ik heb daarover het boekje The pursuit of objectivity in psychology geschreven. Daarin beargumenteer ik dat die crisis alleen kan worden opgelost door onze fundamentele methodes te herzien. En dat doen we door terug te gaan naar single-case studies en narratieve beschrijvingen.”

“Het efficiënt en gericht zoeken van een specifieke verzameling van single-case studies, bijvoorbeeld een cognitief-gedragsmatige behandeling van een vrouw tussen de 50 en 55 jaar met een depressie, was voorheen niet te doen. De eerste stap om single-case onderzoek weer een plaats te geven op de universiteit, was het realiseren van een soort platform waar dat single-case onderzoek te raadplegen en gemakkelijk op te zoeken was. Een platform dat veel meer mogelijkheden bood dan de klassieke elektronische databanken, die in dat opzicht faalden. Velen hadden vóór ons een poging gedaan en zijn daarmee gestopt, maar wij hebben doorgezet. Met veel inspanning is het ons gelukt.”

Nelleke Nicolai vraagt naar de mogelijkheden om aan het archief bij te dragen.
Desmet: “Iedereen kan case studies indienen. Er is een soort ‘wachtruimte’ waarin je een case study kunt plaatsen. Onze onderzoekers bekijken de case study en na goedkeuring wordt hij gecodeerd en opgenomen in het archief.

Nelleke Nicolai is verder benieuwd naar de toekomst van het Single Case Archive, in deze tijd waarin iedereen vasthoudt aan protocollen en evidence-based behandelmogelijkheden, en veel andere opties worden buitengesloten.
Desmet: “In onze meest recente studie hebben we een randomized controlled trial gedaan, waarbij we ieder geval ook als een single-case study kunnen bestuderen. Alle sessies zijn opgenomen. Zo kunnen we een dubbelspoor bewandelen. Aan de ene kant het spoor van single-case onderzoek, aan de andere kant het spoor dat aansluiting vindt bij de methodes die in het zogenaamd evidence-based paradigma gevalideerd worden. Wat ons nu al duidelijk wordt, is dat het niveau van de single-case absoluut het belangrijkste is. Als je elk geval apart bestudeert, dan pas besef je wat er verloren gaat als je alleen maar in gemiddelden op groepsniveau redeneert. Gemiddelden op groepsniveau vergelijken is appels met peren vergelijken.”

“Daarnaast moeten we ons realiseren dat ook single-case onderzoek kan verzanden in totaal onvruchtbaar, positivistisch onderzoek. Maar het is vooral belangrijk dat er via single-case studies in de psychologie weer ruimte komt om te spreken over de echte thema’s van de menselijke subjectiviteit: verlangen, begeerte, seksualiteit, dood, liefde en vertrouwen. Dat is de kern van de menselijke existentie en daaromheen zou de psychologie moeten zijn gecentreerd. Single-case onderzoek biedt dus meer perspectief om ten volle te focussen op het echte object van de psychologie. Maar het garandeert het niet. Als je veel single-case onderzoek bekijkt, is het even dor en droog als statistisch onderzoek. Hoe de toekomst zal evolueren weet ik niet. Einstein had daar een mooie uitspraak over (lacht): 'Voorspellen is altijd moeilijk, zeker als het over de toekomst gaat.' Maar als de psychologie werkelijk een wetenschap van de psyche en de subjectiviteit wil zijn, dan moet het over die thema’s gaan. En het liefst aan de hand van gevalsstudies.”

PsyXpert

Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het interview met prof. dr. Mattias Desmet. Het volledige interview is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-3. Meer weten? Kijk op www.psyxpert.nl.