Geaccrediteerde nascholing
Menu

Wake up! Het belang van slaapdiagnostiek in de GGZ

  • 00 Slaap en gezondheid
  • 01Prevalentie van slaapproblemen bij psychiatrische stoornissen
  • 02 Slaaptijdenadvies
  • 03Diagnostiek van slaap: polysomnografie
  • 04Aanpak neuroCare
  • 05Indicatiestelling en behandeling op basis van diagnostiek
  • 06 Casus (afronding)
  • 07Reacties (0)

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing (1 PE punt)

Slaap is een van de belangrijkste biologische functies van ons lichaam en houdt sterk verband met zowel fysiek als mentaal gezond functioneren. Deze samenvatting van een PsyXpert-artikel gaat over de belangrijke rol die slaaponderzoek kan spelen in de diagnostiek en behandeling in de GGZ. Aan bod komen de inzet van een uitgebreide slaapanamnese, slaapvragenlijsten, en een slaaphorloge in combinatie met een slaap/waakdagboek. Vervolgens wordt ingegaan op behandelmogelijkheden en de rol en voor-/nadelen van slaapmedicatie, melatonine, lichttherapie, slaaphygiëneadviezen, CGT-i en neurofeedback.

Slechte slaap
Volgens onderzoek van het CBS uit 2018 ervaart één op de vijf Nederlanders slaapproblemen. Verder slaapt 10% van de Nederlanders niet het juiste aantal uren. Van de groep die wel voldoende uren slaapt, ervaart 10% desondanks slaapklachten. Slechte slaap wordt in onderzoek van het Trimbos-instituut gedefinieerd als 'slaap die niet voldoet aan de richtlijnen voor gezonde slaap en niet voldoet aan de criteria van een slaapstoornis'. Uit onderzoek komt naar voren dat er een relatie is tussen een aantal veelvoorkomende aandoeningen en slaapduur. Bij volwassenen verhoogt een te korte of te lange slaapduur het risico op het ontstaan van ziekten zoals diabetes, kanker, coronaire hartziekte, beroerte en depressie.

Slaap en psychiatrische aandoeningen
Een snelle inventarisatie van de literatuur wijst uit dat vrijwel alle psychiatrische aandoeningen gepaard kunnen gaan met slaapproblemen en ook een hogere prevalentie tonen in vergelijking met de gezonde populatie. Of deze verstoorde slaap een symptoom van de stoornis is of een trigger voor het ontstaan daarvan, of zelfs beide, is vaak lastig aan te tonen. Het lijkt erop dat de relatie tussen slaapproblemen en mentale problemen wederkerig is. Slechte slaap kan de klachten van een cliënt uitlokken, in stand houden of verergeren. Het is daarom belangrijk de slaap direct bij aanvang van de behandeling te onderzoeken, ook als een cliënt problemen op dit gebied niet spontaan noemt.

Polysomnografie, vragenlijsten en slaaphorloge
Om echt te kunnen weten of iemand slaapt en hoe goed iemand slaapt, is afname van een zogenaamde polysomnografie nog altijd de gouden standaard. Bij organisatie neuroCare, waar een aantal van de schrijvers van het artikel werkzaam zijn, wordt tijdens de intakeprocedure veel aandacht besteed aan slaap. Tijdens de anamnese wordt het slaappatroon uitgevraagd evenals de subjectieve beleving van de slaapkwaliteit en of er slaapproblemen of -stoornissen bekend zijn bij cliënt of in de directe familie (insomnie blijkt bijvoorbeeld sterk genetisch bepaald). Aan het eind van de intake krijgt de cliënt twee slaapvragenlijsten mee om thuis in te vullen en wordt er een slaaphorloge uitgereikt.

De vragenlijsten die tijdens de intake bij neuroCare worden gebruikt zijn de Holland Sleep Disorder Questionnaire (HSDQ) en de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Voor het slaaphorloge wordt bij neuroCare gebruikgemaakt van de Actiwatch van Philips of de ActTrust van Condor. Voor zover nu bekend zijn dit de enige slaaphorloges die ook separaat blauw licht meten naast groen en rood licht. Een dergelijk slaaphorloge meet de bewegingen van de cliënt, de lichaams- en omgevingstemperatuur en de hoeveelheid en het frequentiespectrum van licht in de omgeving van cliënt.

Behandeling bij slaapproblemen
Volgens de Europese Richtlijn voor diagnostiek en behandeling van insomnie is cognitieve gedragstherapie-insomnie, kortweg CGT-i, de eerstekeuze behandeling bij slaapproblemen. Mocht dit onvoldoende effect sorteren dan kan medicatie overwogen worden. Slaappillen kunnen echter bijwerkingen als sufheid en vergeetachtigheid hebben en hebben bovendien een verslavende werking, waardoor voorzichtigheid met voorschrijven geboden is. Volgens de Europese richtlijn is er momenteel nog te weinig wetenschappelijk bewijs voor alternatieve behandelmethoden voor slaapproblemen.

Het gebruik van het hormoon melatonine is tegenwoordig zeer populair, terwijl er nog maar weinig bekend is uit wetenschappelijk onderzoek over de veiligheid en langetermijngevolgen van gebruik. Indien de slaapproblemen met name verband lijken te houden met een verschuiving van het circadiane ritme, kan lichttherapie overwogen worden. Neurofeedback is een evidence-based methode in de behandeling van ADHD, ADD en slaapproblemen. Studies2 tonen aan dat neurofeedback, mits correct toegepast en volgens wetenschappelijk bewezen protocollen, in 75% van de gevallen effectief is. Neurofeedback kan ook toegepast worden in combinatie met CGT-I.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Wake up! Het belang van slaapdiagnostiek in de GGZ’ door drs. Renée Rouwhorst (GZ-(neuro)psycholoog), drs. Joris van Neijenhof (GZ- (neuro)psycholoog), drs. Rosalinde van Ruth (klinisch psycholoog) en dr. Martijn Arns (biologisch psycholoog en directeur Brainclinics Nijmegen). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2019-2. Na het bestuderen van dit artikel weet u:

  • wat de prevalentie van slaapklachten is bij de gezonde bevolking en bij de psychiatrische populatie;
  • wat het aanbevolen aantal uren slaap voor kinderen en volwassenen is;
  • hoe u de slaap(kwaliteit) van uw cliënten kunt onderzoeken met relatief eenvoudige middelen;
  • enkele behandelmogelijkheden bij slaapproblemen.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Rouwhorst, R.
Neijenhof, J. van
Ruth. R. van
Arns, M.
Thema Hoofdartikel - Diagnostiek
Accreditatie 1 accreditatiepunt
Publicatie 28 juni 2019
Editie PsyXpert - Jaargang 5 - editie 2 - 2019-2

Leerdoelen

Na het lezen van dit artikel weet u:

  • wat de prevalentie van slaapklachten is bij de gezonde bevolking en bij de psychiatrische populatie;
  • wat het aanbevolen aantal uren slaap voor kinderen en volwassenen is;
  • hoe u de slaap(kwaliteit) van uw cliënten kunt onderzoeken met relatief eenvoudige middelen;
  • enkele behandelmogelijkheden bij slaapproblemen.