Deliberate practice: routine monitoren voor de therapeut

Samenvatting

Wanneer de therapeut de eigen beleving van de patiënt, van het eigen therapeutisch handelen en van het behandelproces systematisch volgt, wordt gesproken van deliberate practice, wat zoiets betekent als doelbewuste praktijkvoering of systematische zelfreflectie. Omdat een psychotherapeutische behandeling in essentie een dialogisch proces is, vormen patiënt én therapeut elk een onmisbare informatiebron voor elkaar en voor zichzelf. In dit artikel, een samenvatting van het volledige artikel zoals verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, worden meetinstrumenten besproken die de therapeutische relatie bezien vanuit de therapeut, en de behandeldoelen geformuleerd door de patiënt, inventariseren.

Routinematig monitoren
Ongeacht het therapeutisch referentiekader van waaruit de psychotherapeut werkt, moeten de behoeften, grenzen en verantwoordelijkheden van beiden bij voortduring zodanig op elkaar worden afgestemd, dat de behandeling optimaal werkzaam kan zijn. Dit afstemmen is werken aan de therapeutische relatie. Een methodiek om afstemming te bevorderen is routinematig monitoren: met behulp van een gestandaardiseerde proces- en/of uitkomstmaat wordt de patiënt frequent (bijvoorbeeld voor of na elk behandelcontact) uitgenodigd om feedback aan de therapeut te geven over het ervaren proces en/of effect van de behandeling.

Deliberate practice
Routinematig monitoren wordt vrijwel automatisch geassocieerd met de patiënt als informatiebron en maatstaf voor het evalueren van de behandeling. Wanneer de therapeut de eigen beleving van de patiënt, van het eigen therapeutisch handelen en van het behandelproces systematisch volgt, wordt gesproken van deliberate practice, wat zoiets betekent als doelbewuste praktijkvoering of systematische zelfreflectie.
Instrumenten
Er zijn inmiddels psychometrisch gevalideerde meetinstrumenten beschikbaar die zich zonder meer lenen voor deliberate practice. Bekende te gebruiken instrumenten zijn onder meer de Verkorte Beoordelingslijst Therapiegesprek (VBT), Beoordelingsschaal Beïnvloedingsboodschappen-Circumplex (of BBB-C, in het Nederlands) en de Checklist Behandeldoelen.

BBB-C
Dit instrument is de uit het Engels vertaalde Impact Message Inventory Circumplex. Het instrument is uitgebreid psychometrisch gevalideerd. Het is ontwikkeld om bevels-, betrekkings- en beïnvloedingsboodschappen door de therapeut aan de patiënt waargenomen te signaleren en in kaart te brengen. De BBB-C is in het Nederlandse taalgebied veruit het best psychometrisch gevalideerde tegenoverdrachtsinstrument. Het is daarom het meetinstrument van eerste keus wanneer men objectieve tegenoverdracht beoogt te meten.

Tegenwoordig wordt onder tegenoverdracht verstaan de meestal onbewuste vooroordelen en gekleurde selectieve waarnemingen waardoor de therapeut beïnvloed wordt in het contact met de patiënt. Bij overdracht is sprake van herhaalde gedragingen die worden geprojecteerd op de therapeut, terwijl deze gedragingen vaak te herleiden zijn tot sleutelfiguren uit de jeugd van de patiënt.

VBT
De Verkorte Beoordelingslijst Therapiegesprek is vanuit de in 1980 ontwikkelde Amerikaanse Session Evaluation Questionnaire vertaald. Het instrument is in twee hoofdschalen onderverdeeld, namelijk ‘Werkzaamheid’ (de effectiviteit van de sessie) en ‘Negatieve gevoelens’, de gesteldheid van de patiënt op het moment van invullen. Hoe hoger de patiënt scoort op een item, hoe groter de effectiviteit van de behandelsessie is, waarbij sommige items omgekeerd worden gescoord.

Checklist Behandeldoelen
Uit veel onderzoek blijkt dat de behandeluitkomsten geoptimaliseerd worden door gezamenlijk doelen vast te stellen. Een instrument dat hierin ondersteunt is de Checklist Behandeldoelen. Deze checklist geeft 64 doelen weer, waaruit een patiënt maximaal vijf doelen kiest. De doelen worden vervolgens gescoord op een schaal van 0 tot 100, wat weergeeft in hoeverre het doel momenteel is bereikt. In een evaluatie wordt de startscore gebruikt en vergeleken met de meest actuele score. Gezien het belang van de gezamenlijke doelen, is het aan te raden om de behandeldoelen regelmatig te evalueren, zodat therapeut en patiënt aan de voor de patiënt juiste doelen werken. Zo worden de sessies zo efficiënt en doelgericht mogelijk benut.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Deliberate practice: routine monitoren door de therapeut’ door drs. David Kamp (PhD-student en psycholoog in opleiding tot GZ-psycholoog) en dr. Anton Hafkenscheid (klinisch psycholoog en psychotherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-01.

Na het bestuderen van dit artikel:

• bent u in staat de therapeutische relatie door middel van een diagnostisch instrumentarium in kaart te brengen;
• bent u bekend met systematische zelfreflectie en de toepassing hiervan;
• kunt u tegenoverdrachtsreacties in kaart brengen en interpreteren ten behoeve van het therapeutisch proces;
• kunt u het onderscheid maken tussen de verschillende vormen van (tegen)overdracht;
• bent u bekend met de termen alliantiebarsten, overdracht, tegenoverdracht.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.