Destructieve groepsprocessen en negatieve effecten van groepsbehandeling

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Bij het leiden van groepen is het van groot belang zicht te ontwikkelen op zowel de constructieve als de destructieve kracht van groepen. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert editie 2021-3, wordt de achtergrond beschreven van het ontstaan van een altijd aanwezige dynamiek in groepen die therapeutisch gehanteerd kan worden. Het voorkomen van negatieve effecten en het hanteren van destructieve processen, stellen hoge eisen aan de leider als het gaat om kennis, vaardigheden en integriteit, wat weer vraagt om opleiding, supervisie en intervisie.

Het doel van een groepsbehandeling is, dat deelnemers meer zicht krijgen op zichzelf en de problemen waar ze mee worstelen, vooruitgang boeken in het loslaten van disfunctionele patronen, en in het ontwikkelen van betere vaardigheden en een sterker gevoel van eigenwaarde. Daarmee kunnen betere vooruitzichten ontstaan voor de toekomst, en de mogelijkheid om te groeien in warme en betekenisvolle relaties.

Niet voor iedereen
Niet alle individuen profiteren van een groepssetting. Het risico dat groepsleden slechter worden van deelname aan een groep, doordat ze het spanningsniveau dat in de groep ontstaat niet kunnen verdragen, moet worden beperkt. Dat vraagt om het doen van goede diagnostiek, zo nodig met behulp van adequate instrumenten.

Negatieve effecten in de groep
Karterud bespreekt voorbeelden van negatieve effecten in de groep, zoals uitleven van emoties door emoties niet bespreekbaar te maken, subgroepvorming, overmatige afhankelijkheid, zondebokvorming en rigide interactiepatronen en rolfixatie. Bion heeft het ontstaan van negatieve processen in groepen uitgebreid beschreven. Bion onderscheidt drie basisovertuigingen: vechten/vluchten, paarvorming en afhankelijkheid. Geconcludeerd kan worden dat emotionele gedragingen van groepsleden een constructieve of een destructieve uitwerking kunnen hebben op het groepsproces, afhankelijk van de omstandigheden waarin de groep op dat moment verkeert. Nitsun is een andere belangrijke auteur als het gaat om negatieve processen in groepen. Hij beschrijft een functionele, of natuurlijke anti-groep die een fase kenmerkt in de groepsontwikkeling.

Uitdaging groepsbehandelaar
Gevoelens en interpersoonlijke relaties kunnen heftige vormen aannemen in de groep, waarbij groepsbehandelaars voor de uitdaging staan een evenwicht te vinden tussen vermijding en confrontatie. Daarin slagen groepsbehandelaars soms onvoldoende. Een goede voorbereiding kan veel negatieve effecten voorkomen. Elke groep kent echter dynamiek en in elke groep kan deze, mits onvoldoende herkend en tijdig bijgestuurd, leiden tot destructieve groepsprocessen en negatieve effecten.

De groep die niet op gang komt
Ook met de beste voorbereiding kan het gebeuren dat de groep niet op gang komt. Het is bij een beginnende groep belangrijk dat de groepsbehandelaar geen te lange stiltes laat ontstaan en de groep bij de hand neemt. De groepsbehandelaar zorgt daarbij voor duidelijkheid over de taak van de groep door uitleg te geven over het doel van de groep, de werkwijze, de groepsregels en andere afspraken.

Omgaan met belemmerende rollen
De groep stagneert in haar ontwikkeling wanneer er vaste patronen ontstaan en een groepslid in een rol gevangen raakt. Bepaalde rollen van groepsleden kunnen zelfs een belemmering vormen voor de groepsontwikkeling en een destructieve werking op het groepsproces hebben. Wanneer belemmerende rollen optreden, is het belangrijk om niet alleen de rol van het groepslid maar ook de dynamiek, dat wil zeggen de wisselwerking met de groep, te bespreken.

Omgaan met incidenten
Incidenten in de groep kunnen angst en boosheid oproepen bij de groepsleden en handelingsverlegenheid veroorzaken bij groepsleden en groepsbehandelaars. Als het gaat om agressie, spreekt Molnos over genezende en destructieve agressie. Om destructieve agressie in de groep te voorkomen en te zorgen voor voldoende veiligheid, is het belangrijk duidelijk te zijn over regels en afspraken: boos zijn mag, met de bereidheid dat te bespreken en te onderzoeken, maar dreigen of fysieke agressie is niet toegestaan.

Omgaan met leiderschap
In een goed functionerende groep ontvangt een deelnemer meer steun en feedback dan een individueel behandelaar ooit kan bieden. Dat maakt groepsbehandeling een uitermate krachtige interventie, die we op verantwoorde wijze willen aanbieden. Het uitgangspunt is dat het type leiderschap moet passen bij de doelen van de groep. Gedurende de ontwikkeling van de groep is het van belang dat de groepsbehandelaar een deel van de verantwoordelijkheid aan de groepsleden overdraagt en groepsleden meer zelfstandig de groepsdoelen dragen.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Destructieve groepsprocessen en negatieve effecten van groepsbehandeling’ door drs. Sylvia Pol, (klinisch psycholoog/psychotherapeut) en drs. Cor de Haan (klinisch psycholoog). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-3. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u welke mogelijkheden groepen bieden voor persoonlijke ontwikkeling, maar ook welke risico’s er in groepen bestaan;
• weet u dat elke groep groepsdynamica kent, dat geen groep gevrijwaard is van destructieve processen en dat het van belang is deze tijdig te herkennen;
• weet u dat er een verschil bestaat tussen destructieve interacties en gestagneerde groepsprocessen en weet u deze van elkaar te onderscheiden;
• hebt u enig zicht op problematische rollen in groepen, en op incidenten die zich in groepen kunnen voordoen en welke interventies in deze situaties nodig zijn.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.