Diagnostiek breder gezien: het gezinsdynamisch onderzoek

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Over het algemeen wordt bij de diagnostiek van psychiatrische problematiek het individu centraal gesteld binnen de (verschillende) diagnostische kaders. Door de tijd heen is er steeds meer aandacht gekomen voor de context van het individu bij wie de problematiek speelt. De contextuele, of systemische visie heeft aan terrein gewonnen, desondanks blijkt een systemische visie niet altijd gemeengoed bij de diagnostiek van het individu in de dagelijkse klinische praktijk. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2021-2 wordt aan de hand van de visie van de grondlegger van het zogenaamde systeemdenken het diagnostisch kader van het gezinsdiagnostisch onderzoek (GDO) toegelicht. Vervolgens worden enkele veelvoorkomende gezinsdiagnostische interventies belicht vanuit hun wetenschappelijke (theoretische) achtergrond met een accent op de concrete toepassing in de praktijk aan de hand van letterlijke denk- en zoekkaders. Tot slot volgt een toelichting op welke manier deze uitkomsten op systeemdiagnostische wijze zijn te interpreteren.

Dit artikel heeft niet tot doel volledig te zijn in de geschiedschrijving van de systeemvisie in de psychiatrie. Een van de meest beeldende figuren die aan de wieg stond van de systeemvisie in de psychiatrie is Salvador Minuchin (1921-2017). Met de personen door wie Minuchin zich geïnspireerd wist, werd voorondersteld dat wanneer structuur en organisatie in een (gezins)verband wijzigden, de posities en daarmee de processen, alsook de onderlinge verhoudingen veranderden. Dit heeft tot gevolg dat de ervaringen en belevingen van ieder gezinslid veranderden en daarmee dus de ervaring en beleving van de zogenaamde patiënt. Dit draagt vervolgens op unieke wijze bij aan een positief ontwikkelingsproces en vermindering van de (aangemelde) problematiek.

GDO
Alvorens tot een behandeling met een systemisch perspectief te kunnen komen, is de noodzaak van goede diagnostiek evident. Binnen de klinische praktijk wordt dit type diagnostiek vaak onder de noemer gezinsdynamisch onderzoek (GDO) gevat, of korter: gezinsonderzoek. Het GDO is veelomvattend en iedere observatie en terugkoppeling van de gezinsdiagnosticus kan gezien worden als een (korte) interventie.

In het artikel wordt een beeld geschetst van de waarde die een gezinsdynamisch onderzoek (GDO) kan hebben bij de diagnostiek. Hierbij wordt getracht de systemische visie op (aangemelde) problematiek voor het voetlicht te brengen en daarmee aan te sluiten bij het gedachtegoed van een van de bekendste grondleggers, zoals beschreven in de inleiding van dit artikel.
Dit gebeurt aan de hand van een drietal systeemdiagnostische instrumenten die regelmatig worden toegepast in de (kinder- en) praktijk:
1. gezinsopstelling;
2. genogram;
3. creatieve opdracht
Concrete aandachtspunten voor de therapeut per instrument kunnen gevonden worden in het artikel.

Opstellingen
Gezinsopstellingen, met als grondlegger Bert Hellinger, zijn bedoeld om elementen (dynamieken, red.) die zich binnen een systeem voordoen, door middel van een ruimtelijke representatie te verbeelden en bespreekbaar te maken.

Genogram
Genogrammen worden veelvuldig gebruikt binnen het vakgebied van de gezinstherapie. Een genogram is een effectief middel om patronen en intergenerationele overdracht van patronen en (gezins)dynamieken in kaart te brengen. Een genogram zou het best omschreven kunnen worden als een visueel gepresenteerd overzicht van relaties of verbanden binnen (al dan niet biologische) families.

De creatieve opdracht
Een GDO wordt idealiter afgesloten met een ontspannende, leuke activiteit en vaak is dit een creatieve opdracht. Er zijn legio keuzes voor een creatieve opdracht. Een voorbeeld zou kunnen zijn het gezin te vragen een familiewapen te ontwerpen.

Beeldbellen
Van ‘oudsher’ zit een gezin met elkaar in een kring bij een GDO. Tijdens de coronacrisis is ervaring opgedaan met het GDO via beeldbellen. Het is interessant zich te realiseren hoe het contact tussen de gezinsleden via beeldbellen als medium ook juist kan verdiepen.

Conclusie
In dit artikel is het gezinsdynamisch onderzoek belicht als onderdeel van multidisciplinaire diagnostiek. Het is een vorm van diagnostiek die, meer dan iedere andere informatiebron, de context bij de diagnostiek betrekt. Allereerst is geprobeerd recht te doen aan het perspectief op psychiatrische problematiek zoals de grondlegger van het werken met gezinnen dit voor zich zag. Problematiek speelt zich altijd af in relatie met en tot anderen. Deze anderen erbij betrekken als onderdeel van de diagnostiek is daarmee eigenlijk niet meer dan een logisch gevolg van deze premisse. Het gaat bij het gezin niet alleen om het observeren hoe een gezin met elkaar omgaat. Het gaat om het actief met het gezin onderzoek doen naar henzelf als gezin, dat ook weer zijn context kent in de vorm van familie.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Diagnostiek breder gezien: het gezinsdynamisch onderzoek (GDO)’ door drs. Teije Koopmans (klinisch psycholoog en directeur stichting VALK) en drs. Susan Miedema (systeemtherapeut NVRG, supervisor i.o. NVRG, Supervisor MDFT bij Forta Jeugd Schiedam). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-2.

Na het bestuderen van dit artikel:

• hebt u een basaal overzicht van de ontwikkeling van een systemische visie binnen de (kinder- en jeugd)psychiatrie;
• kunt u beter inschatten in hoeverre een gezinsdynamisch onderzoek (GDO) een toegevoegde waarde kan hebben voor de (individuele) diagnostiek;
• hebt u een overzicht van de meest voorkomende diagnostische interventies bij het GDO;
• vormt u zich een beeld hoe een GDO ook door middel van beeldbellen vormgegeven kan worden;
• kunt u op een basaal niveau enkele diagnostische interventies in het kader van een GDO toepassen aan de hand van concrete aanwijzingen in dit artikel.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.