Een therapiegroep organiseren

Samenvatting

Een therapiegroep organiseren

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing 

In dit eerste artikel van een tweeluik zoals verschenen in PsyXpert 2024-1 wordt beschreven hoe een therapiegroep het beste kan worden georganiseerd. Hierbij is het essentieel deze eerst ‘SMART’ te ontwerpen en op papier te zetten (fase 1). Het tweede artikel (in een latere aflevering van PsyXpert in 2024) beschrijft ‘fase 2’ van de groepstherapieorganisatie, namelijk de voorbereiding van de deelnemers en de ‘pitch’, de overtuigende boodschap bij de start van een therapiegroep.

Groepstherapie werkt altijd met twee theoretische referentiekaders. Ten eerste is er het theoretische referentiekader van de groep zelf. Dit referentiekader is het universele onderdeel van iedere groepstherapie en kent zijn eigen theoretische basis, namelijk de theorie van de kleine groep, kortweg groepsdynamica. Met groepsdynamica wordt alle relevante wetenschappelijke kennis over de kleine groep bedoeld, zoals afkomstig uit de groepsdynamica, de sociale psychologie en de sociologie. Het tweede referentiekader dat elke groepstherapeut gebruikt, is het gekozen therapeutische referentiekader, of de therapeutische methode. In de tegenwoordige gezondheidszorg zien we een grote verscheidenheid aan methoden die worden toegepast in groepstherapie, uitgevoerd door een grote verscheidenheid aan professionals. Vaak zijn deze methoden bewezen of gevalideerde methoden uit de individuele (psycho)therapie die ook in de groepstherapie worden toegepast.

Het fundament: groepstaak en groepsproces
Of het nou gaat om een afdelingsteam, een buurtvereniging, een toneelclub of een therapiegroep, er spelen altijd groepsprocessen, die zorgen voor een spontaan relationeel en emotioneel spel tussen de mensen in de samenwerking. De proceskant is echter slechts het halve verhaal. Een groep heeft ook altijd een taak. De taak is eigenlijk het belangrijkste onderdeel, sterker nog, de taak is de reden waarom een groep bestaat. Een groep wordt opgericht voor een afgesproken doel en de groepstaak komt daaruit voort. Het onderscheid tussen taak en proces wordt inzichtelijker als we zien dat beide een geheel eigen bron hebben. Het taakaspect vloeit voort uit wat is afgesproken over doel en taak van de groep, dus uit de organisatie. Het proces heeft een geheel andere bron, namelijk de mensen: de personen met hun karakters, hun gevoelens en hun onderlinge verhoudingen. De taak is bedacht en afgesproken, dus min of meer voorspelbaar, het proces is spontaan en onvoorspelbaar. De taak is het maakbare deel van de groep, het proces is het niet-maakbare deel.

Structuur
De zeven elementen van de taakstructuur staan in een logische volgorde. Het vertrekpunt is altijd de doelgroep, de geselecteerde groep mensen met een overeenkomende hulpvraag. De volgende stap is het groepsdoel: de op te zetten groep moet een doel hebben dat een antwoord is op de hulpvraag. Binnen dat groepsdoel stellen de deelnemers individuele doelen. Deze doelen worden met behulp van een specifieke methode en werkwijze nagestreefd, wat betekent dat de groepsleden een noodzakelijke taak krijgen. Dit alles kan op een specifieke manier worden vormgegeven. Om de doelmatigheid te bepalen, wordt het groepsresultaat geëvalueerd. Tot slot geeft een passende naam de groep herkenbaarheid en identiteit. De taakstructuur is altijd bedacht en afgesproken. In dit eerste artikel van dit tweeluik wordt beschreven hoe de groep op papier het beste kan worden uitgedacht en ontworpen. De overtuigende start, het tweede moment van de organisatie, komt in een latere editie van PsyXpert in 2024 aan de orde.

Taakorganisatie
Hierna volgt een beschrijving hoe een groepstherapeut de zeven taakelementen van taakstructuur kan gebruiken om stapsgewijs een nieuwe groep te organiseren.

Stap 1. De doelgroep concretiseren. Het organiseren van een therapiegroep is een klantgerichte en vraaggestuurde onderneming en de overeenkomende hulpvraag van de doelgroep is daarbij altijd het vertrekpunt.
Stap 2. Het groepsdoel concretiseren met de wezenlijke bedoeling; individuele doelen organiseren. De overeenkomende hulpvraag, die de basis vormt voor de bepaling van de doelgroep, leidt automatisch naar het groepsdoel. De aanleiding om de groep op te zetten verwijst vaak al naar een gewenst resultaat. Dat is het richtpunt van de groepsorganisatie. Welke doelen van de groep of de groepsleden wilt u aan het eind bereikt hebben? De concrete formulering van dat gewenste eindresultaat is uitermate belangrijk, omdat dit de basis legt voor het praktische werk van de deelnemers. Drie zaken kunnen ons daarbij helpen: de wezenlijke bedoeling formuleren, de haalbaarheid en SMART formuleren.
Stap 3. De therapeutische methode en werkwijze concretiseren. Er is altijd een methode nodig om naar het doel van de groep toe te werken. Vaak is de methode gebaseerd op een therapeutisch referentiekader, dat voor de doelgroep op grond van wetenschappelijk onderzoek tot stand is gekomen en vaak door richtlijnen wordt voorgeschreven.
Stap 4. De taak van de groep concretiseren. De taak is de kern waar het allemaal om draait: het uitvoerende werk, dat wat de groepsleden met elkaar moeten doen om het beoogde resultaat te bereiken.
Stap 5. De vormgeving concretiseren. De vormgeving concretiseren betekent dat een groepstherapeut bepaalt hoe de groepsorganisatie er in detail uitziet. Hij moet een keuze maken met betrekking tot de volgende vijf variabelen: groepsgrootte, vaste of wisselende samenstelling, duur, frequentie en ruimtelijke setting.
Stap 6. Concretisering evaluatie. Een therapiegroep is altijd een resultaatgerichte onderneming. Daarom is het kiezen van een passend evaluatie- of resultaatmeetinstrument een belangrijk onderdeel van de organisatie van een therapiegroep. Hoe beter het is gelukt de doelen duidelijk te formuleren in concrete SMART-eindtermen, hoe eenvoudiger een evaluatievragenlijst is samen te stellen.
Stap 7. Bedenken van een passende naam. Het sluitstuk van de groepsorganisatie is een passende naam, een belangrijker aspect dan we misschien denken. Het is nuttig als we een naam kunnen bedenken die concreet, logisch en opvallend is. Het geeft de groep identiteit en herkenbaarheid.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Een therapiegroep organiseren’ door Willem de Haas (klinisch psycholoog-groepstherapeut, supervisor en opleider groepstherapie). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2024-1. Na het bestuderen van dit artikel:

• weet u wat de stappen zijn om een groep te ontwerpen;
• weet u hoe groepsdynamica en een tweede referentiekader samenwerken in een groep;
• kent u het verschil tussen de taak en het proces in een groepssetting;
• kent u de zeven onderdelen van de taakstructuur van een groep.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.