Geaccrediteerde nascholing
Menu

Het optimale werkklimaat in een therapiegroep

Groepsontwikkeling, de dynamiek in de groepsfasen en de houding van de groepstherapeut

Door op 18-06-2021
  • 00Achtergrond
  • 01De verschillende fasen in de groepsontwikkeling
  • 02Het cyclische verloop van groepsprocessen
  • 03Diverse groepen en hun verloop in fasen
  • 04Leiderschapsstijl en interventies
  • 05Reacties (0)

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing

Net als alle groepen, veranderen en ontwikkelen behandelgroepen zich in de loop van de tijd. Kennis van groepsontwikkeling kan de groepsbehandelaar helpen te onderscheiden of het gedrag van de groepsleden persoonlijke kwesties weerspiegelt of dat er sprake is van kwesties met betrekking tot de groepsontwikkeling. Kennis over groepsontwikkeling geeft handvatten interventies te doen die specifiek zijn voor de fase(n) waarin de groep zich bevindt. Er zijn veel groepsontwikkelingstheorieën, die elk uitgaan van de aanname dat er een systematische verdieping van het groepswerk optreedt, wanneer gebruik wordt gemaakt van fase-specifieke behandelstrategieën. Succesvolle groepen laten na verloop van tijd voorspelbare verschijnselen zien en weinig succesvolle groepen ervaren onderbrekingen of ontwikkelingsblokkades, die resulteren in terugval of zelfs desintegratie. In deze samenvatting van een artikel zoals verschenen in PsyXpert 2021-2, gaan we hier dieper op in.

Er is veel geschreven over de ontwikkeling van groepen en de fasen en crises waarmee deze ontwikkeling gepaard gaat. Dit heeft geleid tot een enorm aantal ontwikkelingsmodellen. Uit de vele theorieën, die overigens veel overeenkomsten hebben, is hier gekozen voor de ver uitgewerkte ontwikkelingstheorie van behandelgroepen door Baruch Levine. Deze keuze is op basis van consensus gemaakt door de klinische experts van de werkgroep en de adviesgroep van de praktijkrichtlijnen. De theorie van Levine wordt in Nederland vooral onderwezen in opleidingen voor de gezondheidszorg en is het meest bekend onder groepsbehandelaren.

De verschillende fasen in de groepsontwikkeling
Achtereenvolgens komen de pre-fase, parallelfase, opnemingsfase, wederkerigheidsfase en eindfase aan de orde. Hoewel de hierna beschreven crises tijdens de hele groepsontwikkeling kunnen plaatsvinden, wordt iedere faseovergang ook door een crisis gekenmerkt:

  • van parallelfase naar opnemingsfase: de autoriteitscrisis;
  • van opnemingsfase naar wederkerigheidsfase: de intimiteitscrisis;
  • van wederkerigheidsfase naar eindfase: de separatiecrisis.

De problemen die zich in deze crises voordoen, kunnen door de groepsleden en de groepsleider op een verruimende (de ontwikkeling bevorderende) of beperkende (de ontwikkeling remmende) manier worden opgelost.

De pre-fase, parallelfase en autoriteitscrisis
Uit onderzoek blijkt een goede en concrete voorbereiding op groepsbehandeling een positief effect te hebben op therapietrouw en duur van de behandeling. De voorbereiding kan gedaan worden door de verwijzer, door degenen die de groep leiden en door middel van schriftelijke voorlichting. De parallelfase, vaak aangeduid als beginfase, wordt zo genoemd, omdat alle interacties gericht zijn op de groepsbehandelaar en parallel aan elkaar lopen. Ook als er interactie is tussen de groepsleden, is deze feitelijk bedoeld voor de groepsleider. In deze fase toont de groep zich afhankelijk van externe sturing door de groepsleider en zal de groep afgaan op de normen die de groepsleider stelt. Het begin van de autoriteitscrisis wordt gekenmerkt door de wens van de groep om meer invloed te krijgen. Groepsleden gaan het conflict aan met de groepsbehandelaar om tot meer autonomie te komen.

Opnemingsfase, wederkerigheidsfase en intimiteitscrisis
In de opnemingsfase neemt de competentie van de groep om te werken aan hun groepstaak, zodat ieder zijn doelen kan realiseren, toe. Verder maken de groepsleden onderling uit hoe persoonlijk ze met elkaar willen omgaan, welke mate van intimiteit men met elkaar wil hebben en in hoeverre gevoelens van sympathie en antipathie met elkaar worden gedeeld. De wederkerigheidsfase is de fase waarin de groep zichzelf verantwoordelijk maakt voor de structuur waarbinnen de groepsleden kunnen werken aan hun persoonlijke doelen. Deze fase wordt ook wel de rijpe fase in de groepsontwikkeling genoemd. De vele angsten die gepaard gaan met groeiende intimiteit veroorzaken regelmatig een crisisachtige sfeer in de groep. Tijdens de gehele ontwikkeling van de groep zullen er zich intimiteitscrises voordoen die kunnen leiden tot steeds rijpere vormen van interactie en intimiteit. Tijdens de overgang van opnemingsfase naar wederkerigheidsfase is er steeds meer acceptatie van de onderlinge verschillen en is men bij conflicten steeds beter in staat in contact met elkaar te blijven en zal de onderlinge empathie toenemen.

Separatiecrisis, de eindfase en cyclisch verloop
Het begin van de eindfase wordt weer gekenmerkt door (soms grote) onzekerheid. Dit deel van de eindfase wordt de separatiecrisis genoemd.
Bij gesloten groepen – groepen die een van tevoren bepaald aantal keren bijeenkomen, gezamenlijk starten en afronden – zal het groepsproces vaker dan bij open groepen volgens elkaar opeenvolgende fasen verlopen. Bij open groepen zal het verloop eerder cyclisch zijn.

Leiderschapsstijl
Per fase en crisis zijn verschillende leiderschapsstijlen en interventies het meest adequaat. Het model van Fiedler, later uitgewerkt door Hersey en Blanchard blijkt hiervoor geschikt. De keuze van leiderschapsstijl van de groepsleider wordt bepaald door de mate waarin de individuele groepsleden en de groep als geheel in staat zijn samen te werken aan de groepstaak of het doel. Een compleet overzicht van de best passende leiderschapsstijl en interventies per fase zijn terug te vinden in het nascholingsartikel.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Het optimale werkklimaat in een therapiegroep’ door Katelijne Robbertz (klinisch psycholoog/psychotherapeut, hoofdopleider,(regie)behandelaar, praktijkopleider, supervisor en werkbegeleider) en Roelof Wolters, klinisch psycholoog/psychotherapeut, voorheen werkzaam als hoofdopleider en hoofddocent). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-2. Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u welke fases en crises er in groepsontwikkeling optreden;
  • weet u hoe u conflicten in een groep kunt duiden als een (groeps)ontwikkelingscrisis;
  • kunt u aan de hand van de fases beoordelen welke vorm van interventies er nodig is om de groep zich verder te laten ontwikkelen;
  • weet u welke leiderschapsstijl past in welke fase voor een optimaal werkklimaat in de groep.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.

Bent u lid? Log in om het volledige artikel te bekijken of om te reageren.

Abonneren

Informatie over dit artikel

Auteurs Robbertz, K.
Wolters, R.
Thema Hoofdartikel - Diagnostiek
Accreditatie 1,5 accreditatiepunten
Publicatie 18 juni 2021
Editie PsyXpert - Jaargang 7 - editie 2 - 2021-2

Leerdoelen

Na het bestuderen van dit artikel:

  • weet u welke fases en crises er in groepsontwikkeling optreden;
  • weet u hoe u conflicten in een groep kunt duiden als een (groeps)ontwikkelingscrisis;
  • kunt u aan de hand van de fases beoordelen welke vorm van interventies er nodig is om de groep zich verder te laten ontwikkelen;
  • weet u welke leiderschapsstijl past in welke fase voor een optimaal werkklimaat in de groep.