‘Kijk vaker naar je eigen aandeel wanneer de behandeling niet aanslaat’

Samenvatting van het interview met Saskia Knapen

Drs. Saskia Knapen is psychiater en MBT therapeut bij het AMBIT team voor ernstige persoonlijkheidsstoornissen van Altrecht. Daarnaast is zij inhoudelijk leidinggevende van de zorgeenheid Persoonlijkheidsstoornissen van Altrecht en promoveert zij bij het Amsterdam UMC op het theoretische concept ‘epistemisch vertrouwen’. Bas van Heycop ten Ham is redactielid van PsyXpert en vrijgevestigd klinisch psycholoog en psychotherapeut, werkzaam in Zwolle. Hij ging voor PsyXpert 2022-2 met Knapen in gesprek.

Saskia Knapen is opgeleid tot psychiater bij het UMC Utrecht. Daarna is ze bij Altrecht als psychiater aan de slag gegaan, gedurende vier jaar in de acute psychiatrie. Knapen: “Daar heb ik heel veel basiskennis opgedaan. Vervolgens ben ik een jaar naar Amerika gegaan voor een sabbatical en bij terugkomst kreeg ik mijn huidige baan. Ik was altijd sterk geïnteresseerd in persoonlijkheidsstoornissen en toen ik daarvoor Mentalization-based Treatment (MBT) ging doen werd ik enorm gegrepen door deze aanpak. Dit bleek ontzettend goed bij mij te passen, ik vond het ontzettend leuk om te geven. In de klinieken en tijdens crisisdiensten had ik bovendien gezien dat mensen met persoonlijkheidsstoornissen niet behandeld werden, en dat gaf mij de drive om juist hierin verder te gaan. Ik kwam in een team met patiënten die zogenaamd onbehandelbaar waren, en heb me steeds meer verdiept in manieren om hen wél te kunnen behandelen. Inmiddels werk ik al twaalf jaar in dit team.”

Epimistisch vertrouwen
In het interview legt Knapen uit wat precies wordt bedoeld met epistemisch vertrouwen, het onderwerp waarop zij promoveert. “Dat is het durven vertrouwen op sociale kennis, en dan vooral zaken die niet makkelijk te toetsen en onzichtbaar zijn, zoals cultuur bijvoorbeeld. Mensen zijn van nature geneigd om een beetje wantrouwend te zijn, omdat het evolutionair gezien beter was voor je overlevingskansen om niet zomaar iedereen te vertrouwen. Veilige gehechtheid is een manier om dat wantrouwen een stukje aan de kant te zetten om zo sociale informatie te ontvangen. Om te overleven in een groep is het namelijk weer heel belangrijk om juist de regels van de groep te kennen. En dat is geen informatie die je in boeken of op internet vindt.”

Verandering
Knapen zou graag een verandering zien in de volwassenenpsychiatrie. “Ik vind dat we menselijker moeten zijn en dichter bij patiënten moeten durven komen. Ik zeg niet dat we ineens allemaal onze patiënten moeten knuffelen, er zijn gewoon professionele basisregels waar we ons aan moeten houden. Maar we verschuilen ons nu nog te vaak achter professionele distantie. Daarnaast zouden we meer zelfonderzoek moeten doen. Stel jezelf de vraag wat jouw aandeel is in het niet-slagen van de behandeling. Het is makkelijker als je de schuld kunt geven aan een slechte methode, maar kijk eens vaker naar je eigen bijdrage.”

Ook ziet ze zaken die een behandelaar kan leren van de patiënt. Knapen: “Sowieso nederigheid: de grens tussen ziek en niet-ziek is heel vaag. En de moed, het doorzetten terwijl ze enorm lijden. De patiënt kan ons verder ontzettend veel informatie geven over wat jouw aandeel is in de interactie. We zijn geneigd om duidingen te doen, waarin de patiënt toevallig altijd het onderspit delft. Dat is misschien wel het belangrijkste dat je kunt leren: wat doe ik dat helpend of niet-helpend is voor jou als patiënt?”

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het interview met Saskia Knapen. Het volledige interview is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2022-2. Meer weten? Kijk op www.psyxpert.nl.