‘Om beweging te creëren in de psychiatrie zijn meerdere perspectieven nodig’

Samenvatting van het interview met Floortje Scheepers

Prof. dr. Floortje Scheepers is psychiater en hoogleraar innovatie in de GGZ. Daarnaast is Scheepers hoofd van de afdeling Psychiatrie van het UMC Utrecht en is ze lid van de Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland. Aan het begin van dit jaar verscheen van Scheepers het boek Mensen zijn ingewikkeld, waarin ze een pleidooi houdt voor acceptatie van de werkelijkheid en het loslaten van modeldenken. Drs. Anne-Marie Claassen is hoofdredacteur van PsyXpert en psychotherapeut/psycholoog, werkzaam als programmamanager in de Boerhaven Kliniek te Hengelo. Zij ging met Scheepers in gesprek over onder meer haar boek, innovatie en de rol van big data in de GGZ.

Scheepers houdt zich in verschillende rollen met uiteenlopende zaken bezig. Daarover zegt ze zelf: “Het lijkt op het eerste gezicht misschien alsof ik veel verschillende dingen doe, maar het komt voor mij allemaal op hetzelfde neer: ik probeer te kijken hoe de psychiatrie op dit moment in elkaar zit, en hoe we daar beweging in kunnen krijgen door innovatie toe te voegen. Met als doel de psychiatrie te verbeteren. Dat gaat niet vanuit één enkel perspectief. Daarvoor heb je meerdere perspectieven nodig. Vanuit al die verschillende zaken waarmee ik bezig ben, vormt zich een emergent beeld van de toekomst.”

Polarisatie
Claassen brengt het boek van Scheepers aan bod, waarin een tegengeluid richting de RCT-mentaliteit in de GGZ te horen is en brengt het gesprek op het onderwerp polarisatie. Scheepers: “Volgens mij werken we al heel lang in een gepolariseerd kader in de psychiatrie. Het is maar net naar welke tijd je kijkt om te zien welk framework dominant is. De afgelopen dertig jaar is het biomedisch model dominant geweest met RCT’s en alles meetbaar willen maken. Daarmee is het meer sociaal-maatschappelijke model meer buiten beeld geraakt. Het lijkt alsof het tussen deze twee polen gaat: ofwel ben je ‘van de samenleving’, ofwel ‘van het ziekenhuis’, het medisch model. Ik merk heel vaak dat het lastig is om uit die gepolariseerde discussie te komen. Ik vond het daarom superspannend om dit boek te schrijven. Ik hoopte de polarisatie niet verder te verscherpen, maar juist te stimuleren om met elkaar het gesprek aan te gaan. Ook hoopte ik dat we kunnen erkennen dat we nooit de hele waarheid kunnen omvatten vanuit één perspectief, maar elkaar nodig hebben om verder te komen. Ik was heel zenuwachtig over deze uitnodiging in het boek. Gelukkig merk ik dat de grote meerderheid die het boekt leest, het opvat als een uitnodiging tot dialoog. Maar er blijft een deel dat kritisch is en in de verdediging schiet of de behoefte voelt een weerwoord te geven. Dan vraag ik me af waarom iemand met zo’n fixed mindset leest, in plaats van met een growth mindset. Maar kennelijk hoort dat erbij. Mijn ervaring is dat uiteindelijk toch een zaadje wordt gepland om hierover verder in gesprek te gaan. Hoewel het boek me best wat stress heeft opgeleverd, ben ik uiteindelijk toch blij dat ik het heb geschreven.”

Kantelpunt
Scheepers denkt dat ze haar boek niet tien jaar eerder had moeten schrijven: “Destijds zou het niet zijn opgepikt. Toen had het geen impact kunnen hebben. Maar het werk van bijvoorbeeld Jim van Os en ook Trudy Dehue – die in een veel vroegere fase al kritische vragen hebben gesteld over het huidige systeem en hiermee al een hobbel hebben genomen – maakt dat ik op hun schouders een stap verder kon gaan. Dankzij hen zijn we op een kantelpunt terechtgekomen. Als mensen diep in hun hart kijken, kunnen ze niet anders dan toegeven dat hoe we het nu doen, niet goed genoeg is. En of dit nu aan de wetenschap ligt, of aan het financiële systeem of de professionals zelf doet er niet eens veel toe. Iedereen herkent zich vast in het gevoel dat het beter kan voor mensen die in deze samenleving die niet mee kunnen komen. Misschien is er steeds meer taal bijgekomen die dit genuanceerd kan vertellen, waardoor mensen zich aangesproken voelen en dit mede vorm willen geven. Ook verzekeraars voelen dat het reductionistische model dat zij voor ogen hadden niet werkt. Hetzelfde geldt voor beleidsmakers en organisaties, ook zij voelen dat op dezelfde voet doorgaan geen optie is.”

Big data
Gevraagd naar big data zegt Scheepers dat deze term een beetje vervuild is geraakt. “Het klinkt alsof je alles meet en op één hoop gooit. Bij big data moet je echter ook denken aan nieuwe data, zoals gegevens uit wearables die het individu volgen, of data uit teksten of verhalen van mensen. En het gaat ook om dynamischere data: niet op één moment mensen bevragen, maar constant meten hoe het met iemand gaat. De analysetechnieken die bij applied data science toegepast worden gaan ook meer uit van complexe modellen, dan van lineaire modellen. Big data is zeker geen gouden ei waarmee we ineens alles gaan oplossen, maar het is een andere manier van denken die nodig kan zijn om kaders met elkaar te verbinden.”

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het interview met Floortje Scheepers. Het volledige interview is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2021-4. Meer weten? Kijk op www.psyxpert.nl.