'Technologie is niet meer weg te denken uit de ontwikkeling van ons vakgebied'

'Technologie is niet meer weg te denken uit de ontwikkeling van ons vakgebied'

Samenvatting van het interview met Tara Donker

Dr. Tara Donker is GZ-psycholoog bij GGZ inGeest en als universitair hoofddocent verbonden aan het departement Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op vroege interventie en preventie bij depressie, angst en suïcide. Donker is medeoprichter van ZeroPhobia, een start-up waarmee ze een app ontwikkelde die gebruikmaakt van cognitieve gedragstherapie (CGT) en virtual reality en augmented reality (VR/AR), gericht op de behandeling van fobieën zoals hoogtevrees en vliegangst. Met haar onderzoek streeft ze ernaar gezondheidszorg meer toegankelijk en schaalbaar te maken. Teije Koopmans, redactielid van PsyXpert en klinisch psycholoog en psychotherapeut bij Stichting VALK in Leiden, interviewde Donker voor PsyXpert 2020-01.

PhD
Wetenschap neemt in het werk van Tara Donker inmiddels een heel belangrijke plek in. Ze vertelt dat dit eigenlijk toevallig is ontstaan. “Ik ben daar eigenlijk een beetje ingerold. Tijdens mijn studie wilde ik nog therapeut worden. Maar toen ik mijn scriptie ging schrijven, was er plek op de afdeling om onderzoek te gaan doen en kreeg ik een baan aangeboden. Vervolgens ben ik het PhD-traject ingerold, direct na mijn afstuderen. Ik kan slecht kiezen, want ik vind alles leuk. Dus heb ik beide gedaan: promoveren en daarnaast de GZ-opleiding.”

Wetenschap en praktijk
Donker kent zowel de kant van de wetenschap als de dagelijkse beroepspraktijk goed. Hoe kijkt zij naar de verbinding tussen de twee? “Ik denk dat daarin nog heel veel stappen te zetten zijn. Het is heel belangrijk dat die twee worden gecombineerd. Zodat je in de behandelsetting evidence-based werkt, en aan de wetenschappelijke kant weet wat er speelt en nodig is. In Nederland is er een heel scherpe scheiding tussen de wetenschap en de behandelend psychotherapeut en dat is heel jammer. In andere landen worden mensen in beide specialisaties opgeleid en daar heb je die scheiding dus veel minder. Natuurlijk is er in de GZ-opleiding ook aandacht voor het wetenschappelijke deel. En in de VGCt-opleiding moet je een N=1 schrijven voor je registratie. Maar je zou dit nog veel meer kunnen integreren, denk ik. Waarom wij het zo gescheiden doen en andere landen niet, weet ik niet.” 

ZeroPhobia
Als medeoprichter van start-up ZeroPhobia, ontwikkelde Donker een app voor de behandeling van angststoornissen met behulp van virtual en augmented reality en cognitieve gedragstherapie. Ze legt uit wat daar zo bijzonder aan is. “Het is een complete cognitieve gedragstherapie op je telefoon. De app bestaat uit animaties, waarbij de therapeut een avatar is die je door middel van een voice-over uitlegt hoe een specifieke fobie ontstaat, wat de symptomen zijn en hoe je ermee leert omgaan. Je moet doelen stellen en leert je gedachten te evalueren en her-evalueren. Voor dat deel is geen VR-bril nodig. Die is er voor de exposure in virtual reality. Wij werken met een simpele VR-bril van Google Cardboard, die zo’n vijf euro kost. Er bestaan ook VR-therapieën met heel dure brillen, maar onderzoek daarnaar laat zien dat hetzelfde effect bereikt wordt met onze goedkope VR-bril. Ook laat het onderzoek zien dat de resultaten van onze app vergelijkbaar zijn met die van traditionele CGT met een therapeut.”

Andere zintuiglijke modaliteiten
Koopmans is benieuwd of virtual reality het mogelijk gaat maken dat therapie veel korter en beter kan. Is dit volgens Donker het medium dat ervoor gaat zorgen dat de psychotherapie echt een sprong zal maken in effectiviteit? ”Ja, dat verwacht ik wel. Dit wil ik ook graag onderzoeken. Als je kijkt naar de hersenen, is de visuele schors veruit de grootste in het brein. Mensen vertrouwen meer op hun zicht, dan op andere zintuigen als gehoor en gevoel. Daarom werkt VR voor de meeste mensen ook zo goed: ook al weet je dat zo’n virtuele wereld nep is, deze is wel in staat om realtime gevoelens op te wekken.

Hoe die andere zintuiglijke modaliteiten werken, zou ik heel graag willen onderzoeken. We weten dat het gevoel van presence, je aanwezig voelen in de virtuele wereld, heel belangrijk is voor de effectiviteit van de behandeling. De vraag is bij welk niveau van aanwezigheidsgevoel, je optimale effectiviteit behaalt. Visie is daarbij heel belangrijk, maar kun je dit gevoel ook versterken door iets te voelen, horen of ruiken? VR waarbij dit geïntegreerd is bestaat nu al. Dat gaat om N=1-studies voor PTSS-onderzoek bij veteranen. Daarbij was een geweldig effect zichtbaar.” 

Menselijke factor in therapie
Of we met de komst van al deze technologie dan moeten vrezen dat wij de laatste generatie menselijke therapeuten zullen zijn? Donker gelooft daar niet in: “Ik denk dat je met de technologische ontwikkelingen van virtual reality en kunstmatige intelligentie heel veel mooie dingen kunt doen. Je kunt er een specifieke doelgroep mee bereiken en er is veel mogelijk met virtuele therapeuten. Maar ik denk niet dat de therapeut helemaal kan worden vervangen. Ik denk dat er altijd mensen zullen zijn die iemand face to face willen zien om met hem of haar te praten. Met het oog op de groeiende eenzaamheid, ook onder jongeren, denk ik dat er altijd vraag zal blijven naar de menselijke factor in therapie. Nu gaat ontzettend veel communicatie via social media, maar ik verwacht dat dit zal omslaan en er weer meer behoefte komt aan ‘echt’ menselijk contact.” 

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het interview met Tara Donker. Het volledige interview is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-1. Meer weten? Kijk op www.psyxpert.nl.