'Vliegangst onterecht gezien als specifieke fobie'

'Vliegangst onterecht gezien als specifieke fobie'

Samenvatting van het interview met dr. Lucas van Gerwen

Dr. Lucas van Gerwen is klinisch psycholoog, psychotherapeut, luchtvaartpsycholoog en piloot. Van Gerwen promoveerde op het onderwerp vliegangst en schreef er diverse boeken over. In 1990 startte hij vanuit een kantoortje op de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Leiden Stichting VALK, een vliegangstinstituut dat samenwerkt met onder meer KLM. Na dertig jaar droeg Van Gerwen begin 2020 zijn directeurschap over aan opvolger Teije Koopmans. Bas van Heycop ten Ham, redactielid van PsyXpert en vrijgevestigd klinisch psycholoog en psychotherapeut, interviewde Van Gerwen voor PsyXpert 2020-02. 

Vliegangst als zodanig bestaat eigenlijk niet, volgens Van Gerwen. “Het is een kapstok van allerlei achterliggende problematiek, zoals claustrofobie, hoogtevrees, sociale angst, controledrang of angst voor controleverlies. Wij doen een uitgebreide intake van 2,5 uur. In die tijd vul je vragenlijsten in en wordt er een interview afgenomen. Vervolgens doen we de patiënt een voorstel voor een aanpak. Dat is echt een therapeutisch voorstel op maat.”

Geprotocolleerde behandeling
Dat wil overigens niet zeggen dat iedereen een andere behandeling krijgt. Zo’n 60% van alle mensen past in een geprotocolleerde behandeling. Bij Stichting VALK ziet die er in het kort als volgt uit: na de intake is er een aantal individuele sessies, twee tot vier, waarin specifieke problematiek wordt aangepakt en goede psycho-educatie gegeven wordt. Mensen krijgen copingstrategieën aangereikt waarmee ze thuis kunnen oefenen. Vervolgens gaan ze aan de slag in een tweedaagse training op locatie, waarin onder meer een deel onderricht over luchtvaart zit, een stuk psycho-educatie en een exposureoefening tijdens een imaginaire vlucht. Ook krijgen mensen een rondleiding door een KLM-vliegtuig en gaan ze een simulator in. De training wordt afgesloten met een daadwerkelijke lijnvlucht van KLM, binnen Europa.

Diagnostiek en psycho-educatie
Van Gerwen legt uit waarom de training van Stichting Valk zo effectief is. “Ten eerste doen we heel uitgebreide diagnostiek, brengen nauwkeurig in kaart wat de achterliggende klachten zijn. Zo weten wij goed wat voor vlees we in de kuip hebben, om het even plat te zeggen. De hoofdmoot van ons programma is goede psycho-educatie over de emotie angst. Daarnaast geven we natuurlijk goede educatie over de luchtvaart, maar leren we mensen vooral wat angst is, en waarom het te accepteren en tolereren is, want dat is de enige manier waarop angst uitdooft. Als iemand hier komt in verband met vliegangst, maar ook last heeft van hoogtevrees, zetten we deze persoon in het vliegtuig aan het raam en leren we hem of haar naar buiten te kijken. Hoe summier het ook is, al het vermijden pakken we aan.”

Geen specifieke fobie
Vliegangst moet niet als specifieke fobie worden gezien, benadrukt hij. “Dat is mijn gevecht al sinds mijn promotie. Het stond als voorbeeld van een specifieke fobie in de DSM-III, DSM-IV en staat weer in de DSM-5. Maar het klopt gewoon niet. Mensen met vliegangst kunnen allerlei klachten hebben. Sociale angst en depressie komen wij veel tegen. Het is een optelsom van achterliggende klachten. Ik ben blij dat je het zo benoemt, want in mijn optiek staat vliegangst er in de DSM ten onrechte tussen.”

Meer dan 10.000 mensen behandeld
Vliegangst zou eerder moeten worden gezien als een paniekstoornis, depressie met angst of een gegeneraliseerde angststoornis, vindt Van Gerwen. “Agorafobie komt heel veel voor: mensen die ook niet in liften, bussen of treinen durven. We hebben nu meer dan 10.000 mensen behandeld, maar ik heb nog nooit iemand gezien bij wie het een ‘kale’, specifieke fobie was. Dat wil niet zeggen dat het niet voorkomt, maar die groep komt niet bij ons. Mensen bij wie het wel een specifieke fobie is, lezen een boek van 16 euro, zijn ervan af en stappen in het vliegtuig. Omdat wij zoveel mensen hebben behandeld, vind ik dat ik enig recht van spreken heb.”

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het interview met Lucas van Gerwen. Het volledige interview is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2020-2. Meer weten? Kijk op www.psyxpert.nl.