Zelfhulpmiddelen bij angstproblematiek; de vliegangst als aanmeldklacht

Samenvatting

Samenvatting van geaccrediteerde nascholing (1 PE punt)

Technische ontwikkelingen als hulpmiddel bij psychotherapie volgen elkaar razendsnel op. In deze samenvatting van een PsyXpert-nascholingsartikel wordt een wetenschappe-lijk (veld)onderzoek naar de effectiviteit van een digitaal zelfhulpmiddel beschreven: het aanbod van videomateriaal van groepstherapie, interviews met (ex-)cliënten en cognitief herstructurerende elementen bij angstproblematiek. Het onderzoek wordt uitgevoerd voor een specifieke fobie, vliegangst als aanmeldklacht.

Vliegangst
Vliegangst wordt door de huisarts, de POH-GGZ of bij aanmelding bij de GGZ veelal als (hard-nekkige) specifieke en geïsoleerde problematiek gepresenteerd, terwijl de problematiek net als andere stoornissen in de angstregulatie een heterogene psychopathologie is. Een uitgebreide intake of diagnostiek is van groot belang. Noord-Amerikaanse en West-Europese landen rappor-teren in wetenschappelijke literatuur een prevalentie van vliegangst uiteenlopend van 10 tot 40% in de algemene bevolking.

Onderdelen van behandeling
Onderdelen van de behandeling bij de aanpak van angstproblematiek zijn onder meer psycho-educatie rond angst en informatie over de luchtvaart als hulp bij de cognitieve herstructurering, aanleren van relaxatietechnieken, in-vivotraining (bij vliegangst kan gedacht worden aan het ge-bruik van (vlieg)simulatoren) en begeleide exposure. Groepstherapie blijkt zeer effectief bij be-handeling van (vlieg)angstproblematiek. Bij confrontatie met de angstproblematiek is het van belang maladaptieve (en desondanks veelvoorkomende) copingstrategieën, zoals vermijding, het gebruik van alcohol en het gebruik van medicatie, te reduceren of beter nog te voorkomen.

Apps en interactief zelfhulpmateriaal
De inzet van technische middelen stelt de cliënt in staat zich therapeutische vaardigheden eigen te maken op het moment dat het past binnen de dagelijkse levensroutine. Het is voorstelbaar dat dit een groter therapeutisch effect sorteert. Voorbeelden van dergelijke middelen kunnen zijn: apps op de smartphone, interactieve online behandelmodulen, (interactieve) zelfhulpliteratuur en audiovisueel zelfhulpmateriaal.

Stichting VALK
Stichting VALK is wereldwijd bekend door de behandeling van vliegangst. Omdat het behandel-proces er voor de efficiëntie en effectiviteit bij gebaat is wanneer de cliënt voorafgaand aan een behandeltraject reeds over positieve copingvaardigheden beschikt (zoals kennis van het cogni-tief-gedragstherapeutisch behandelmodel; informatie over de angstopwekkende stimulus, het (voorzichtig) durven aangaan van exposure), besloot Stichting VALK deze vaardigheden voor een breed publiek beschikbaar te maken. De stichting maakte een documentaire van haar tweedaags groepstherapeutisch behandelaanbod.

Veldonderzoek
Middels een (veld)onderzoek is het effect van het door de stichting ontwikkelde audiovisuele zelfhulpmateriaal bij pre-exposure angstregulatie onderzocht. Een oproep op de radio leverde 640 respondenten op, waarvan 421 geschikt bleken. Uit deze steekproef werden 59 gegadigden geselecteerd om het zelfhulpprogramma te doorlopen in een buiten dienst zijnde KLM Boeing 747. De controlegroep bestond uit 66 participanten en bekeek een neutrale speelfilm in de bios-coopzaal van het Aviodrome. Uit het onderzoek bleek dat sprake was van een afname van angst voor het vliegen voor beide condities. Participanten die het zelfhulpaanbod hadden doorlo-pen, verbeterden echter sterker op angst-uitkomstmaten dan hun aanvankelijke mede-vliegangstigen die de controleconditie kregen toegewezen.
Wel zijn er enkele opmerkingen te plaatsen bij de uitkomsten. Dat ook de controlegroep een ver-betering liet zien, kan bijvoorbeeld door de confrontatie op locatie (een themapark) met uiteenlo-pende angstopwekkende stimuli. Ook dient de vrijwillige aanmelding niet te worden uitgevlakt. De bereidheid om de confrontatie aan te gaan en de verwachting dat verbetering optreedt resul-teren mogelijk in een selffulfilling prophecy. Ondanks dat de resultaten met de nodige voorzich-tigheid worden gepresenteerd, zijn er aanwijzingen dat zelfhulpmateriaal zinvol is; ook bij een brede doelgroep en bij uiteenlopende aard van problematiek.

PsyXpert
Dit artikel is een sterk verkorte weergave van het nascholingsartikel ‘Zelfhulpmiddelen bij angstproblematiek; de vliegangst als aanmeldklacht’ door dr. Lucas van Gerwen (klinisch psycholoog, psychotherapeut en directeur Stichting VALK) en drs. Teije Koopmans (klinisch psycholoog en psychotherapeut). Het volledige artikel is verschenen in nascholingsmagazine PsyXpert, editie 2019-2. Na het bestuderen van dit artikel weet u:

• dat het aanbod op een initiële (angst)aanmeldklacht ook resultaat kan bieden voor bredere problematiek;
• meer over de heterogene aard van klachten en comorbiditeit waarmee cliënten met (vlieg)angst worden geconfronteerd;
• hoe hedendaagse technische middelen kunnen bijdragen aan een digitaal en meer interactief hulpaanbod binnen de GGZ;
• hoe u een (meer) kritische beschouwing kunt geven bij de ontwikkelingen rond hedendaagse digitale (zelf)hulpmiddelen, de mogelijk werkzame factoren en hoe deze zich verhouden tot wetenschappelijke evidentie;
• in hoeverre zelfhulpmiddelen een alternatief kunnen bieden tegenover ineffectie-ve vormen van coping zoals vermijding, middelenmisbruik of gebruik van medi-catie.

Bent u psychiater, klinisch psycholoog, NVP-lid of Eerstelijnspsycholoog NIP? Dan kunt u de bijbehorende e-learning vinden op www.psyxpert.nl en 1 PE-punt behalen.